De Nederlandse bisschoppen wijzen terecht op het belang van meer geloofsvorming voor de leken. Maar die vorming kan tegelijk ook beter, om geestelijken en leken te helpen nederige zoekers naar het geheim van God te worden.

Bisschop Jan Hendriks (Haarlem-Amsterdam) leerde uit het synodale proces in onze Kerk onder andere dat de catechese verwaarloosd is: er moet meer verkondigd en geëvangeliseerd worden, zei hij onlangs. Ook voor andere bisschoppen is catechese belangrijk, zo blijkt uit de serie interviews met bisschoppen over synodaliteit op het videokanaal katholiekleven.nl.

Sprakeloosheid

Het belang van geloofskennis beaam ik. Bisschop Gerard de Korte (Den Bosch) spreekt al jaren over de sprakeloosheid van katholieken: ze kunnen geen woorden geven aan hun geloof. En als er dan kritiek komt, of vragen, valt het geloof snel om.

Tussen de regels door las ik in bisschop Hendriks’ pleidooi echter ook een andere reden voor de nood aan catechese: zo zullen de gelovigen van hun verkeerde meningen af geraken en de kerkelijke leer weer integraal omarmen. Net als overal in Europa hadden de Nederlandse katholieken in het synodale proces namelijk nadrukkelijk ook de ‘verboden onderwerpen’ van homoseksualiteit, vrouwenwijding en de seksuele moraal aangesneden.

Dat roept de vraag op aan wat voor catechese de bisschoppen denken. Toch niet het uit het hoofd leren van de Catechismus, neem ik aan? Mag ik drie aandachtspunten aanreiken?

Bij willen leren

Ten eerste hoort het bij vorming om graag bij te willen leren. Paus Franciscus zegt regelmatig dat we in de Kerk niet meer uitsluitend moeten denken in het onderscheid leraar/leerling (ecclesia docens, ecclesia discens – de onderwijzende en de lerende Kerk). Bisschoppen hebben een leraarstaak maar zijn ook leerling, en gelovigen zijn ook leraar. Dat pleit voor een cultuur van dialoog, waarin we graag horen wat de ander denkt, en waarin de rollen van leerling of leraar plaats maken voor een wederzijds verrijkend gesprek.

Trouwens, daarnaast kan de samenleving leraar zijn, door middel van wat het Tweede Vaticaans Concilie de ‘tekens van de tijd’ noemde. Zo ontstond de ecologische beweging buiten de Kerk, om maar een actueel voorbeeld te noemen. Graag voeg ik er aan toe dat zo ook de universiteit leraar kan zijn. Misschien juist ook over de ‘verboden onderwerpen’: wetenschappers wijzen al tientallen jaren op de intellectuele zwakte van een aantal bijbelse en theologische argumentaties van het leergezag. Vorming betekent: als leerling graag alle mogelijke bronnen van waarheid beluisteren.

Het geloof zoekt inzicht

Verder zou catechese naast informatief ook altijd zoekend moeten zijn. Fides quaerens intellectum, zegt een oude theologische spreuk: het geloof is op zoek naar inzicht. We geloven en proberen dat te begrijpen, maar “als je het begrijpt, is het God niet”, zoals Augustinus zei in een preek over de Drie-eenheid. En toch sprak hij, want je moet wel proberen het geloof onder woorden te brengen. Het zou echt een goed idee zijn om alle gelovigen te vormen in die zoektocht, de bisschoppen zelf voorop.

Ten derde moet catechese naast overtuigd altijd ook nederig zijn. We geloven in God, niet in de kerkelijke leer. God heeft ons geen waarheden geopenbaard als een soort serie goddelijke feiten, maar één waarheid, namelijk zijn vriendschap, liefde en trouw in Christus en de Heilige Geest (aldus de concilietekst Dei Verbum). Het is natuurlijk belangrijk om overtuigd te zijn van onze zaak, maar die zaak is uiteindelijk God Vader, Zoon en Geest. Het zou echt goed zijn alle gelovigen te vormen in deze nederigheid – inclusief catecheten, priesters, professoren en wie er verder maar lesgeeft.

Synodaal bezig zijn

Meer geloofsvorming zou kortom goed zijn als het ook betere vorming is, die gelovigen leert om leerling te zijn, voortdurend op zoek naar het geheim van God. Nederig, omdat we aanvoelen dat God ons ver te boven gaat. En nieuwsgierig en leergierig: benieuwd of we bij nader inzien het toch anders moeten zien of zeggen.

Als we dat doen in dialoog met elkaar, zijn we synodaal bezig: samen op zoek naar wat de Geest de Kerk te zeggen heeft.

Dr. Jos Moons is jezuïet en postdoc onderzoeker synodaliteit aan de KU Leuven.