De afgelopen synode bevestigt de bijdrage van leken aan de Kerk. Ook rondom seksualiteit erkent de katholieke Kerk al lang de rol die leken hebben in het denken hierover. Rondom de synode zien we over seks helaas en paradoxaal genoeg toch weer een preuts-klerikaal gesprek ontstaan.
Aparte groepjes en selecte conferenties werden in Rome en daarbuiten georganiseerd, waar woorden als “contextualisering” en “ervaringsgericht zich ontwikkelende doctrine” klonken. Een van de synodewerkgroepen lijkt het komende jaar seksuele ethiek zelfs te willen verruimen van wezenlijke naar contextueel-relativistische discussies. Dan hangen goed en fout af van hoe je dingen ziet en ervaart.
Ook in zijn recente essay positioneert jezuïet Jos Moons zich in deze denktrant als hij stelt dat over seks “principieel meerdere perspectieven mogelijk zijn binnen de katholieke traditie”. Hij vraagt meer aandacht voor het handelen rondom seksualiteit in plaats van het wezen. Als je goede vrienden bent, en voor elkaar zorgt in een relatie, dan verdient dat waardering en begripvolle taal. Gek genoeg doet gedrag aan de ontbijttafel er dan wel toe, maar wat er tussen de lakens gebeurt weinig of niet.
Maar de Kerk erkent al vanaf haar stichting en als onderdeel van het leergezag dat seks geen bijkomende handeling is die relatief is en afhangt van de context en de mate van iemands ontwikkeling. Seksuele handelingen zijn een wezenlijk onderdeel van een relatie, geen aangename bijkomstigheid tussen vrienden. Laten we dus niet negeren wat er tussen de lakens gebeurt.
Onze overgeseksualiseerde samenleving kent weinig filosofisch analyseren van seks. Katholieken kunnen dit wel, paus Johannes Paulus II is hiervan de bekendste. Maar recente ethische discussies lijken feitelijke seksuele handelingen met een preutse mantel der liefde te willen bedekken. Het probleem is dat de seculiere wereld de katholieke seksuele ethiek zo helemaal niet meer kan volgen.
Omwille van de dialoog met de seculiere cultuur om ons heen, laten we dus duidelijk zijn. Ten eerste is seks niet een bijgerecht in een relatie tussen twee mensen, het behoort tot het hoofdgerecht. Het verbindt lichaam en ziel van man en vrouw, passie en verstand.
Totale zelfgave leidt tot een totaal ontvangen van de ander. Het is ook een doorgeven van leven. De biologische en geestelijke, mannelijke en vrouwelijke wezenlijke kenmerken kunnen niet zonder elkaar, maar zijn tot in hun diepste essentie nodig en aanvullend op elkaar.
Ten tweede, onze zintuigen zijn door God geboetseerd in het paradijs. Onze huid, organen, openingen, binnenkant, buitenkant en de beweegbare delen van ons lichaam; alles kent een duidelijke ordening met God als oorsprong én einddoel. Ze hebben een biologisch gedefinieerd en kenbaar doelmatig functioneren.
“We zijn geroepen tot schoonheid, maar zakken vaak door het ijs, de modder in.”
Tweet dit!
Man en vrouwen passen letterlijk en figuurlijk in elkaar. Onze Schepper voorzag ons van passie én organen, verstand en liefde die bij elkaar komen in een eenheidsgerichte handeling waardoor elke mens mede-schepper wordt.
Ten derde, je eert God door seksualiteit zo te beleven als Hij het ontworpen heeft. Hij geeft er logischerwijs geluk voor terug. Je wordt er fysiek en geestelijk gelukkig door, maar ook tot in je ziel, je wezen, want je komt volledig tot je recht. Eindeloos veel echtparen zullen dit kunnen beamen.
Filosofisch gezegd, je materialiseert het goddelijke in seks, en vergoddelijkt het materiële. Hemel en aarde komen bij elkaar. Katholieken zien het huwelijk niet voor niets als een sacrament.
Met zintuigen kunnen we ook zondigen. Porno, overspel, misbruik of seks-in-je-eentje doorkruisen de schoonheid van een subliem mooie handeling. We kunnen openingen en organen van ons lichaam gebruiken waar ze biologisch, filosofisch noch theologisch voor bedoeld en voor geordend zijn. Dat noemt de katholieke Catechismus behoorlijk netjes “ongeordend”.
Filosofisch en theologisch brengt ongeordendheid zonde, en zonde tegen Gods orde brengt ongeluk. Ook hier zijn veel ervaringen over bekend. Met deze analyse wijst de Kerk van alle eeuwen mensen niet af, maar wil ze helpen hun hoogst haalbare geluk te vinden door juist te handelen.
We zijn geroepen tot schoonheid, maar zakken vaak door het ijs, de modder in. Geen mens is op het vlak van seksualiteit ‘zonder zonde’; veroordelen is niet op z’n plaats. De context telt voor het pastorale gesprek hierover. Contextuele ethiek nodigt mensen uit niet depressief te worden van seksuele zondes, maar sportief en redelijk lichtzinnig elke dag opnieuw te beginnen. Iedereen komt ergens vandaan, er zijn tal van uitlegbare redenen voor de zonde. Maar biecht, en ga de strijd opnieuw aan!
Voor veel mensen is seks toch niet veel meer dan een zak chips die ze leegeten. Anderen vinden de katholieke seksuele ethiek klinkklare onzin, omdat die grenzen stelt die ze niet begrijpen of uitgelegd krijgen. Daar kan ik nog best inkomen. Heel wat mensen spreken ook heel liefdevol over hun partner van hetzelfde geslacht. Hoe kan je dat dan waarderen?
Er is veel over te filosoferen, wat bij seks lastig is als we niet praten over wat er tussen de lakens gebeurt. Seksuele handelingen doen ertoe, en de katholieke Kerk leert steeds beter te articuleren waarom. Want twintig eeuwen lang botst de katholieke seksuele ethiek al met de omringende culturen; die botsingen heeft de ethiek helderder gemaakt.
Zeker na de zogenaamde seksuele revolutie maakte de Kerk een reuzensprong in het verdiepen van de leerstellingen over seks. Overdreven preuts spreken heeft de Kerk op vele plekken al losgelaten.
Het gesprek met bijvoorbeeld aanhangers van de gendertheorie heeft ook geen baat bij vaagheid uit beleefdheid of klerikale onkunde. Laten we over de letters LHBTQIA niet onkundig zijn. Vanuit katholiek perspectief weerspreken seksuele handelingen die horen bij de letters L, H en B de biologisch-filosofische uniek aanvullende eenheid van man en vrouw.
“Zelfs seculiere mensen zijn helaas nog te betrappen op respectloos spreken over mensen die ‘anders’ doen.”
Tweet dit!
De letter T staat voor het fysiek via medicijnen en/of operaties willen wijzigen van een lichaam waarvan katholieken juist geloven dat God het met een einddoel schitterend heeft geschapen. De letter Q (queer) ontkent dat er nog goddelijke normen zijn voor seks.
De letter I (intersekse) betreft een kleine groep mensen die een biologische afwijking hebben bij geboorte en waar je zowel medisch als filosofisch zorgvuldig mee om moet gaan. En de letter A (aseksueel) lijkt het ontkennen van het wezenlijke belang van seks te impliceren in relaties. Het is wat pijnlijk duidelijk maar moet wel gezegd worden om een echt gesprek met de wereld om ons heen te kunnen voeren.
Deze letters passen daarmee filosofisch gesproken niet in het katholieke mensbeeld. Mensen die zich hiermee afficheren uiteraard wel. De context van hun leven is voor pastorale gesprekken zeer relevant. Paus Franciscus heeft de Kerk wat dat betreft een zeer nodig lesje geleerd. Zelfs seculiere mensen zijn helaas nog te betrappen op respectloos spreken over mensen die ‘anders’ doen. Maar laten we niet doorschieten en blijven hangen in filosofische algemeenheden en pastorale vriendelijkheden.
God heeft in de schepping filosofisch gesproken per definitie geen fouten gemaakt in organen die voor seksuele bevrediging bruikbaar zijn en een orde geschapen in seksuele handelingen. Deze seksuele orde leidt tot menselijk geluk. Hier moeten leken in de Kerk vaker over spreken, als getuigen en ervaringsdeskundigen.
Ongeordendheid bestaat ook, we noemen dat zonde die leidt tot ongeluk. Dit is een normale filosofische uitspraak die ook op seksuele handelingen van toepassing is. Laten ook hier leken vaker en explicieter uitleggen waarom seksuele zonden tot persoonlijk ongeluk leiden. Dit is een onderbelichte kant van de katholieke seksuele ethiek, waar juist leken essentiële inzichten kunnen inbrengen.
De synode in Rome roept op leken een sterkere rol te geven. Laten zij niet alleen helpen de Kerk transparanter te maken, maar ook het niveau van seksueel-ethische gesprekken verhogen. Er is nog een wereld te winnen.
Joost van Halem is getrouwd en vader van vier kinderen. Hij is betrokken bij verschillende kleine katholieke initiatieven en werkzaam geweest in het Amerikaanse, Europese en Nederlandse parlement.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
