Werkers in het pastoraat en docenten godsdienst zouden baat hebben bij een vak secularisatie. Want het is beter om kennis en inzicht te verwerven, dan tegen de tijdgeest in opstand te komen.
Dat het met de wereld niet goed gaat, weten intussen heel veel mensen, gelovig of niet, hoog opgeleid of niet. Ze voelen het gewoon aan en spreken erover. De alomtegenwoordige verwereldlijking of secularisering heeft de waarden die onze cultuur tot aan de Tweede Wereldoorlog bepaalden, op zijn kop gezet.
Ethiek, moraal of een religieus leven horen bij het verleden. Secularisering verandert de mentaliteit van mensen, hun denken, hun handelen en hun manier van leven. Deze verandering is overal waar te nemen en lijkt niet meer te stoppen. Maar wat moeten we ermee?
Met de Verlichting kregen het ik en het denken in termen van ‘ik’ een prominente rol. Als belangrijk tegenwicht tegen de dominante invloed van de Kerk(en) was dit waarschijnlijk nodig. Maar het kind van toen is gegroeid en heeft zich tot een cultuur- en religiebedreigende factor ontwikkeld.
De secularisering brengt individualisering en differentiatie met zich mee. Iedereen vindt zichzelf het centrum van de wereld en vraagt om een speciale behandeling. En hoe dikker het ego, des te onverdraagzamer het is.
Zelfbeschikkingsrecht en de maakbaarheid van het leven (vooral aan het begin en het einde) zijn vanzelfsprekend geworden. Differentiatie leidt tot versnipperde levens en een onoverzichtelijke maatschappij. Individualisering maakt godsdienst tot iets vrijblijvends en een privéaangelegenheid.
Mensen voelden een drang naar ik-ontwikkeling, vrijheid en zelfbeschikking en wilden zich losmaken van de invloed van Kerken op hun leven. Dit is hun gelukt. Maar zich bevrijden van het oorspronkelijke verlangen naar God, dat ze vooral in moeilijke tijden ondervinden, konden zij niet.
Zo zijn ze in het vacuüm tussen Kerk en secularisering terechtgekomen. Spirituele bewegingen zijn daarom modieus. Velen staan op de grens tussen de aloude traditie en nieuwe stromingen. Ze brengen onorthodoxe zienswijzen, een eigen taal en heel eigen vragen het gesprek met religieuze professionals binnen.
Wie vanuit religieus vertrekpunt met andere mensen werkt, moet zich afvragen wat hij hiermee aan moet. Werkers in het pastoraat, maar ook docenten godsdienst en levensbeschouwing; al hun ‘klanten’ worden beïnvloed door de secularisering. Willen zij echt iets voor hen betekenen, dan moeten zij rekening houden met de seculiere context en invloed.
Dit is lastig, want ook zijzelf zijn aan deze invloed onderhevig. Het vraagt een goed reflectievermogen om dat écht te onderkennen. Opleidingsinstituten zouden hierin een goede steun kunnen zijn door de secularisering in hun curricula op te nemen.
Een vak ‘secularisering’ biedt ruimte om het uitgebreid en systematisch over de oorzaken ervan te hebben, en om de impact op mensen onder de loep te nemen. Ook de gevolgen voor het christendom zouden aan de orde kunnen komen, net als die voor andere religies. Want ook iets als het new age-denken is alleen te begrijpen als wij weten wat secularisering is en hoe het werkt.
Er moet vooral aandacht zijn voor de enorme ik-gerichtheid van mensen en de toenemende agressie die hier het gevolg van is. Door deze mechanismen te begrijpen, kan de pijnlijke radeloosheid over de secularisering overstegen worden.
Kennis en inzicht verwerven is wijzer dan tegen de tijdgeest in opstand te komen, en gaat verder dan zich aanpassen of meelopen. Met kennis en inzicht kunnen we op een zelfbewuste religieuze manier met deze ontwikkelingen omgaan en anderen een zinvolle levensoriëntatie bieden.
Verwereldlijking is het grote probleem van álle religies. De secularisering keert zich immers tegen élke godsdienst. Een zelfbewust religieus standpunt innemen, kan de weg banen om het onderwerp ook in de officiële interreligieuze dialoog op de agenda te zetten. Dit zou een begin van krachtenbundeling kunnen zijn. Of gaan wij liever ieder apart ten onder? Hoe dan ook kunnen we niet beweren dat wij het niet wisten.
Dr. Erika Helene Etminan is godsdienstwetenschapper en docente Wereldreligies aan het Theologisch Instituut Rolduc.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
