Paus Franciscus is een synodaal proces gestart dat uitmondt in een ‘synode over synodaliteit’. Hierin kunnen katholieken leren van andere kerkgenootschappen.

Als baptist ben ik congregationalist. Congregationalisme is een manier van kerk zijn ‘van onderaf’: een kerk die niet wezenlijk bepaald wordt door een ambtelijke structuur of vastgelegde leer, maar door gelovigen die Gods roepstem beantwoorden door zich te verbinden aan Hem en aan elkaar. Het is een gemeenschap van zichtbare gelovigen die samen de (altijd plaatselijke) kerk vormen. Ook bovenlokale verbondenheid en wederzijdse verantwoordelijkheid komen van onderaf: gemeenten verbinden zich aan elkaar om te horen wat de Geest hun zegt .

Woord en gebed

Het hoogste gezagsorgaan is de gemeentevergadering. Die komt zo vaak als nodig is bijeen voor een gezamenlijk beraad van Woord en gebed om zo Christus’ wil te verstaan. Besluiten worden genomen in een gezamenlijk proces van onderscheiding. Daarin telt elke stem, vanuit de overtuiging dat de Geest door ieder spreken kan zoals Hij wil. Het zijn de stemmen van alle gemeenteleden, maar ook die uit het verleden en uit de breedte van de kerk. De traditie speelt dus een rol. De eigen traditie én de traditie in katholieke zin.

In een interview op kerknet.be zegt kerkjuriste Myriam Wijlens dat het spiritueel proces onder de ‘synodaliteitssynode’ begint met samen als gelijken luisteren naar Gods Woord. Dit was in baptistengemeenten vanaf het begin de basis.

Ontsporen

In de eerste gemeenten gebeurde dit veelal op zondagmorgen. In de loop van de negentiende eeuw kregen de vergaderingen een steeds zakelijker karakter, en werden besluiten genomen bij meerderheid van stemmen. Het vergaderen met z’n eigen dynamiek nam steeds meer de plaats in van samen in gebed en bijbellezing zoeken naar Christus’ wil. Hierdoor werden de vergaderingen formeler en complexer, waardoor het aantal conflicten toenam, evenals vormen van oppositie, een agressief beroep op procedures en een algeheel gevoel van ontevredenheid. Zo kan wat goed begonnen is, gemakkelijk ontsporen.

Christus’ wil onderscheiden blijft een dynamisch proces. Hij belooft met ons te zijn “alle dagen, tot aan de voltooiing van deze wereld’ (Mt. 28,20). Dan is het, schrijft VU-missioloog Jo Verkuyl, onze verantwoordelijkheid ons steeds weer af te vragen waartoe Hij ons nu en hier roept. Dat vraagt om kennis van de Schrift, van de traditie en van de cultuur.

Vanuit onze ervaring als baptistengemeente kan ik de synodale Kerk vijf punten meegeven.

• Stimuleer eerst en vooral het geloofsgesprek. Het klinkt simpel, maar voor je het weet duik je direct in gesprekken over procedures, een waaier aan onderwerpen en besluitvormingsprocessen. Begin bij de bron: waar gaat het om in de kerk? Wie is Christus voor jou? Wat is jouw houvast als het leven tegenzit? Zo’n gesprek is nodig en verrijkend, en schept een basis – de juiste basis – voor het gesprek over andere zaken.
• Leer langer luisteren. Neem tijd om te luisteren naar de Bijbel. Doe samen bijbelstudie, of een lectio divina. Geef ruimte aan de trage vragen. Hetzelfde geldt voor luisteren naar elkaar. Hoe vaak zijn we in gedachten al bezig met onze reactie terwijl iemand nog spreekt? Luister zonder oordeel naar elkaar.

• Wees geduldig. Met elkaar, met de Geest die zijn eigen tempo heeft en met komen tot onderscheid. Onderscheiding is hard en tijdrovend werk. Samen luisteren naar de Geest vraagt om geduld, energie en toewijding. De Canadese theologen Paul Doerksen en Karl Koop spreken over “de deugd van geduld” die tijd en ruimte creëert voor gesprek en dialoog.
• Trap niet in de valkuil te denken dat het om een democratisch proces gaat. Ook baptistenkerken zijn een Christocratie: Hij staat centraal. Dat betekent dat alle stemmen tellen, maar niet dat alle stemmen gelden. Het is samenkomen in Jezus’ naam (Mt. 18,20). Zijn naam is kwalificerend voor alles wat daar gebeurt en dus ook voor alles wat daar besloten wordt.
• Wees niet bang. Gezamenlijk onderscheiden als kerk kan rommelig zijn. Er spelen niet enkel theologische, maar ook psychologische en sociologische dynamieken, die het proces kunnen ondermijnen, verstoren of ronduit verzieken. En daar doorheen werkt de Geest. Hij waait waarheen en waar doorheen Hij wil. “In Hem leven wij, bewegen wij en zijn wij” (Hand. 17,28): dat geeft blijvend vertrouwen.

Dr. Teun van der Leer doceert aan het Baptisten Seminarium en is voorganger van een gemeente in Woerden. Dit is een ingekorte versie van een lezing die hij eind maart hield op een oecumenische studiemiddag over synodaliteit van de Katholieke Vereniging voor Oecumene in Oss. De teksten van de bijeenkomst verschijnen in het tijdschrift Perspectief – zie oecumene.nl.