Op 4 september is de tweehonderdste geboortedag van de Oostenrijkse componist Anton Bruckner (1824-1896). Bruckner kan met een gerust hart de meest katholieke componist van de negentiende eeuw worden genoemd. Die bekend werd om zijn Missen, maar ook om zijn symfonieën waarin duidelijk werd hoezeer hij Richard Wagner verafgoodde.
Anton Bruckner was van eenvoudige komaf. Hij werd geboren in Ansfelden, een dorpje in de omgeving van Linz. Deze eenvoudige komaf heeft hem altijd parten gespeeld. Bruckner werd zijn gehele leven geplaagd door minderwaardigheidsgevoelens.
Hij moet daarbij een vreemde snuiter geweest zijn – een onaangepast en wat boerse figuur die met zijn omgeving moeizame relaties onderhield. Dat laatste bleek al vroeg in zijn aanstelling als jonge schoolmeester in Windhaag, waar men hem liever achter het orgel zag zitten dan voor een schoolklas vol jonge kinderen.
Bruckners onbeholpenheid bleek vooral in de liefde. Hij dong bijna onophoudelijk naar de hand van (meestal te jonge) meisjes. Zijn avances waren zelden succesvol, zodat de onfortuinlijke Bruckner zijn dagen sleet als vrijgezel in een eenvoudig appartement – in de huishouding bijgestaan door zijn zus Anna. Bruckner had weinig interesse in wereldlijke aangelegenheden. Hij bezat bijna niets: een piano, wat meubelstukken en een paar boeken.
Dat Bruckner weinig zelfvertrouwen bezat, had als direct gevolg dat er van zijn symfonieën vele versies bestaan. Elke musicus van enige reputatie die een duidelijke mening over zijn muziek verwoordde, vond bij Bruckner een ontvankelijk oor. Vond een dirigent een bepaald thema te zwak, Bruckner zette er het mes in. Vond een criticus dat twee muzikale passages beter van plaats konden wisselen, Bruckner voldeed aan het impliciete verzoek. Hierdoor zijn al zijn symfonieën (behalve de zevende) in meerdere versies overgeleverd.
Bruckner is zijn hele leven het katholieke geloof van zijn jeugd trouw gebleven. Vele biografen van de componist hebben hier een kritische noot gekraakt. Was dat katholieke geloof niet een beetje te naïef? Een veel geciteerd verhaal in dit verband speelt in het klaslokaal van het Weense Conservatorium, waar Bruckner – toen het Angelusklokje luidde – onmiddellijk neerknielde en op devote wijze begin te bidden.
Legendarisch zijn daarbij de dagboeken waarin Bruckner op meticuleuze wijze bijhield welke gebeden hij had opgezegd. Wat we hieruit kunnen afleiden is voer voor psychologen. Feit blijft dat Bruckners geloof hem het schrijven van een prachtig Te Deum WAB 45 ingaf. Niet voor niets gaf hij de compositie Ad maiorem Dei gloriam (Tot meerdere eer van God) mee.
In 1863 hoorde Bruckner voor het eerst de muziek van Richard Wagner. Deze muziek sloeg bij de eenvoudige provinciale kerkmusicus in als een bom. Vanaf deze tijd werd Wagner door Bruckner verafgood en probeerde Bruckner op zijn manier de harmonische taal van Wagner te imiteren. In 1865 ontmoette hij zijn idool in hoogst eigen persoon – een ontmoeting die ontspoorde in een stevig drinkgelag.
“Bruckners loopbaan als componist was een lange weg vol distels en brandnetels”
Tweet dit!
Twaalf jaar later culmineerde Wagners invloed in Bruckners derde symfonie, bijgenaamd Wagner-symfonie. In deze symfonie citeert Bruckner vele thema’s uit Wagners opera’s. Vanzelfsprekend woonde Bruckner de première bij van Wagners complete Ring des Nibelungen in Bayreuth (1876). Vanaf deze tijd – en voor de eerste keer in de zevende symfonie (1881-83) – neemt Bruckner Wagnertuben op in zijn orkest. Dit zijn koperblaasinstrumenten – half hoorn, half tuba – die Wagner op eigen specificaties had laten vervaardigen.
In 1883 sterft Richard Wagner. Dat Bruckner hierdoor compleet van slag was, laat zich raden. In de zevende symfonie verwerkt hij het verlies op een artistieke wijze door in het langzame deel – bij de letter W (een aanduiding voor het repeteren) – de muziek tot een tragische climax te laten komen.
| Luistertips
|
Al met al was Bruckners loopbaan als componist een lange weg vol distels en brandnetels. Als organist, vooral als improvisator, kreeg Bruckner echter wel erkenning. Zo maakte hij in 1869 een tournee door Frankrijk en in 1871 toerde hij door Engeland, waar hij in Londen zes recitals gaf op het grote orgel van the Royal Albert Hall en vijf op het zo mogelijk nog grotere orgel in het pas gebouwde Crystal Palace.
Dat Bruckner van huis uit organist was, had wellicht enige invloed op zijn wijze van instrumenteren. Die lijkt op de werkwijze van de organist die wel plotseling van manuaal (met een bepaalde registratie) kan wisselen, maar niet sterk is in geleidelijke registratie-overgangen tussen manualen. Luister met dit in het achterhoofd maar eens naar het eerste deel van de negende symfonie.
In onze tijd staan Bruckners negen symfonieën en zijn omvangrijke geestelijke composities (Missen) volop in de aandacht. De symfonieën zijn lang en voor een omvangrijk orkest gecomponeerd. Ze zijn vooral geliefd vanwege hun omvangrijke langzame delen. De symfonie no. 8 met z’n 75 à 90 minuten (afhankelijk van versie en uitvoering) spant hierbij de kroon. Het langzame deel duurt een klein half uur. Hierin neemt de componist de luisteraar mee in een lange rondreis over de Alpen en kan hij of zij vanaf een hele hoge Alpine top het aardse gewoel overzien. Dacht de componist hierbij aan psalm 8, de psalm die de schoonheid van Gods schepping bezingt?
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
