Na liefst 44 jaar de persoonlijke predikant te zijn geweest van drie opeenvolgende pausen, is de 90-jarige kardinaal Raniero Cantalamessa afgelopen weekend officieel aan zijn emeritaat begonnen. Zijn opvolger Roberto Pasolini (53) heeft grote schoenen te vullen.
Zijn naam is wat je noemt een ‘aptoniem’, dat wil zeggen passend bij het beroep, zoals een slager die ‘Van der Spek’ heet. ‘Cantalamessa’ betekent letterlijk ‘zingt de Mis’ in het Italiaans. Ook in Italië is het bepaald geen veelvoorkomende achternaam, zo merkte hij in 2020 op toen hij zijn eigen naam teruglas op de lijst met nieuw te creëren kardinalen. “Anders had ik gedacht dat het iemand anders was”, zei hij destijds in een reactie.
Dat was geen valse bescheidenheid: Raniero Cantalamessa, kun je paradoxaal genoeg stellen, heeft er een carrière van gemaakt om geen carrière te maken in de Kerk. Zeker, hij bekleedde een zeer eerbiedwaardige functie: ‘prediker van de pauselijke huishouding’ zoals het officieel heet. Maar dat is tegelijkertijd een functie in de luwte; iemand die in de Advent en Veertigdagentijd preken geeft aan de paus en de rest van de Romeinse curie. Een ‘pausfluisteraar’ kun je hem met recht noemen.
En dat deed hij ongekend lang; hij werd al in juni 1980 door paus Johannes Paulus II in die functie benoemd, en nog eens bevestigd door diens opvolgers Benedictus en Franciscus. Bij de beide conclaven van 2005 en 2013 mocht hij ook een toespraak geven aan de verzamelde kardinalen.
Ook in zijn uitleg van wat zijn ambt inhield, stelde hij zich bescheiden op. “In mijn geval zijn de rollen van prediker en luisteraar omgekeerd”, zei hij steevast. “Het is eigenlijk de paus die in stilte preekt voor mij en voor de hele Kerk, als hij elke vrijdagochtend in de Advent en de Veertigdagentijd tijd vindt om te gaan luisteren naar de overweging van een eenvoudige priester.”
Cantalamessa werd op 22 juli 1934 geboren in het Italiaanse Colli del Tronto. Hij studeerde theologie het Zwitserse Fribourg en literatuurwetenschappen in Milaan. Vlak na de Tweede Wereldoorlog trad hij in bij de orde van minderbroeders kapucijnen, en werd in 1958 priester gewijd.
Vanwege zijn deskundigheid op het gebied van het Nieuwe Testament en de kerkvaders werd hij in 1975 door paus Paulus VI benoemd als lid van de Internationale Theologische Commissie, een positie die hij tot 1981 bekleedde.
Ook was hij twaalf jaar lang lid van de pauselijke commissie voor de betrekkingen met de evangelische en pinksterkerken. Cantalamessa geldt ook als een pleitbezorger van de katholieke charismatische vernieuwing, zeg maar de ‘pinksterbeweging’ binnen de katholieke Kerk.
Dit alles tekende de wijze waarop hij zich al pauselijk prediker liet kennen in de voorbije decennia: bescheiden, belezen en begeesterd. De functie leent zich sowieso niet voor kerkpolitieke profilering; hij dient eerder het spirituele geweten van pausen en kardinalen te zijn.
Maar in die hoedanigheid liet hij zijn stem wel meermaals gelden. Bijvoorbeeld toen hij tijdens een adventspreek van 2006 paus Benedictus (overigens zonder succes) opriep om een dag van vasten en boetedoening af te kondigen vanwege de misbruikschandalen. Ook riep hij tijdens zijn homilie op Goede Vrijdag 2013 op tot moedige en creatieve kerkelijke hervormingen in de geest van Franciscus van Assisi; een oproep die de toen net gekozen paus Franciscus zeker ter harte heeft genomen.
Hij meende het dus zeker toen hij zei verrast te zijn dat Franciscus hem de kardinaalshoed gaf. Hij was toen de tachtig overigens al ruim gepasseerd, dus stemrecht bij een conclaaf kreeg hij sowieso niet. Maar hij vroeg Franciscus ook met klem om hem geen bisschop te wijden, iets wat voor kardinalen wel gebruikelijk is. Hij wilde, zei hij in Italiaanse media, “begraven worden in mijn franciscaner habijt”. De paus stond het hem toe.
Al sinds 2009 leeft hij, als hij niet in Rome moet zijn, als kluizenaar in Cittaducale, waar hij zich ook als geestelijk leidsman voor het plaatselijke clarissenklooster inzet. Dat zal hij in de tijd die hem na zijn emeritaat nog rest blijven doen, zo liet de 90-jarige weten.
Cantalamessa wordt opgevolgd door pater Roberto Pasolini, zo maakte het Vaticaan bekend. Een prediker die veel jonger is (van 1971), maar verder op het eerste gezicht wel iets wegheeft van zijn voorganger: ook als Bijbel-exegeet geschoold in Milaan, ook lid van de kapucijnen. Hij zal hoe dan ook grote schoenen moeten vullen, als hij zich de komende adventstijd tot de paus en Curie mag wenden.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
