De popart van Andy Warhol is berucht om zijn ogenschijnlijke gebrek aan diepgang. De Amerikaanse kunstenaar omhulde zichzelf ook met een air van oppervlakkigheid – maar daaronder ging een gelaagde en zelfs gelovige man schuil.
Waar ben ik naar aan het kijken en waarom? Veel werken van Andy Warhol (1928-1987) roepen die vragen op. Momenteel zijn een aantal van die werken te zien in de expositie Vanitas bij museum Schunk in Heerlen.
Andy Warhol is een van de meest spraakmakende iconen van de popartbeweging. Hij is onder meer bekend geworden door portetten van twintigste-eeuwse beroemdheden zoals Marilyn Monroe en Elvis Presley en schilderijen en zeefdrukken van alledaagse voorwerpen zoals Campbell’s-soepblikken.
Over het waarom van zijn kunst liet hij weinig los. “Ik hou van Cambell’s-soep”, zei hij bijvoorbeeld toen hem daarnaar gevraagd werd. Over zijn werk Shadows, een serie van 102 kleurrijke doeken met glitters, zei hij: “Iemand vroeg me of ik het kunst vond en ik zei nee. Er was namelijk een disco op het openingsfeest. Je zou het dus disco-decor kunnen noemen.”
Ook over zichzelf liet hij weinig los. Warhol maakte van zichzelf een kunstwerk op zich, creëerde een personage, met verschillende pruiken en een excentriek uiterlijk. Hij bewoog zich tussen beroemdheden en had veel bewonderaars. Tegelijkertijd zette hij zich af tegen wat hij zelf creëerde.
Roem is vergankelijk, vond Warhol. Bij een serie zelfportretten stelde hij dat er achter het masker van het personage dat hij maakte alleen maar leegte was. Het was alsof hij van zichzelf en van zijn omgeving een karikatuur maakte. Misschien wel om ons na te laten denken over de krankzinnigheid van de cultus waarvan hij het middelpunt was geworden.
Want als ik naar een zelfportret – een meer dan levensgrote foto – kijk, zie ik geen leeg omhulsel, geen lege blik. Hij kijkt je indringend aan, lijkt je te bevragen, als een predikant tijdens een donderpreek: “Memento mori – ‘gedenk te sterven’”, lijken de ogen te zeggen.
Vergankelijkheid en ijdelheid zijn de thema’s van Vanitas. Het is een compilatie werken over de dood, alledaagsheid, roem en religie. Net zomin als hij zelf zijn werken verklaarde, zal ik dat hier doen. Wat ik erin zie, hoeft Warhol er niet ingelegd te hebben. Het is aan de kijker wat ze losmaken.
“Warhol vond geloof een privézaak en zei er daarom niet veel over, behalve dat het fijn is om naar de kerk te gaan”
Tweet dit!
En iets losmaken doen ze zeker. Dat maakt het kunst, zelfs een op het eerste gezicht té eenvoudig werk als Shadows. De compositie is te zorgvuldig en te doordacht om het geen kunst te laten zijn. Op mij hebben de werken het effect van een iconenexpositie, ze roepen verwondering en verstilling in me op.
Vooral The Last Supper, een geprojecteerde bewerking van de gelijknamige muurschildering van Leonardo da Vinci, dat in een aparte ruimte midden in de tentoonstelling te zien is. Door de afwisselende kleuren lijkt het werk te kloppen, als het hart van de expositie. Ga op het bankje ervoor zitten en kijk, en je waant je in een kapel.
Wat niet iedereen weet, is dat Andy Warhol katholiek was. Hij was als zoon van Slowaakse immigranten opgevoed in de Byzantijns-katholieke ritus. Als volwassene kwam hij nog steeds bijna dagelijks in de kerk en deed hij vrijwilligerswerk.
Hij vond geloof een privézaak en zei er daarom niet veel over, behalve dat het fijn is om naar de kerk te gaan en hij een fijne kerk had. Ik denk dat ook deze uitspraak slechts gespeelde oppervlakkigheid was, want zijn kunst verraadt meer diepgang en geloof dan dat.
Misschien komt het door mijn eigen Byzantijnse achtergrond dat Warhols iconografie mij raakt. Ze heeft iets mystieks, een mystiek die ik herken van de Byzantijnse traditie. Daarin staan, anders dan in de westerse traditie, beelden en de ervaring centraler dan woorden.
Het mysterie wordt meer het mysterie gelaten. Het wordt niet uitgelegd, en dat kan ook niet: je kunt het alleen ervaren. In die ervaring ging ik in Schunk op. Welk effect de expositie op u heeft, kunt u zelf in Heerlen gaan ervaren.
Vanitas is tot en met 16 maart te zien in museum Schunck in Heerlen. Meer informatie: schunck.nl.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
