Koppoters, die heeft iedereen als klein kind wel getekend. Dat deze primitieve figuren niet alleen in kindertekeningen voorkomen, maar ruim vertegenwoordigd zijn in kunst en cultuur en zelfs religieuze symboliek kunnen uitstralen, toont Een klein groot wonder in kunstcentrum Odapark.
Een hoofd met armen en benen eraan: zodra kinderen de creatieve fase van het krassen op papier ontgroeid zijn, is koppoters maken meestal hun eerste stap richting het tekenen van een mens. Die primitieve figuurtjes, die terug te vinden zijn in kindertekeningen uit allerlei culturen en perioden, lijken daardoor iets van het mysterie van de menselijke scheppingsdrang in zich verborgen te houden.
Het is dit mysterie waaraan auteur, kunstenaar en gepensioneerd huisarts Ignace Schretlen een groot deel van zijn leven heeft gewijd. Hij heeft in de loop der jaren een van de grootste verzamelingen koppoters ter wereld aangelegd; een selectie daarvan is in kunstcentrum Odapark in Venray te zien bij de tentoonstelling Een klein groot wonder.
De koppoter en de papierkrassen die in het ontwikkelproces van een kind daaraan voorafgaan: Schretlen is door zijn jarenlange onderzoek en verzamelwerk een deskundige op dat gebied geworden. Zowel kinderen als mensapen maken deze krabbels als ze potlood en papier in handen krijgen.
“Ik ben altijd getroffen door de ‘drive’ achter het maken van krabbels en de concentratie waarmee dit gebeurt”, legt Schretlen uit. “Kinderen en mensapen doen dit uit zichzelf, zonder beloning.” Die drive herkent hij ook in zichzelf. “Daarbij ben ik heel sterk afhankelijk van hetgeen mij inspireert. De bron van die scheppingsdrift heeft mij altijd geboeid. Creëren en scheppen liggen heel dicht bij elkaar.”
Waar mensapen nooit verder komen dan krabbels, mondt de ontwikkeling van kinderen uit in de cirkel en later in de koppoter. “Het is natuurlijk heel bijzonder dat de ‘schepping’ van een kind na drie of vier jaar bij het kind leidt tot een ‘herschepping’ van een mens of mensfiguur op papier. De Franse dichter Louis Amade schreef ooit: “Bij de geboorte van een kind wordt de wereld herboren.” Dat vind ik nog altijd een prachtige, hoopgevende boodschap.
Niet alleen koppoters die door kinderhanden gemaakt zijn bevolken deze expositie, maar ook figuren die aan de fantasie van volwassenen ontsproten zijn. Daaruit blijkt dat deze merkwaardige wezens ook in de religieuze kunst te vinden zijn.
In de koortsdroomachtige taferelen van de laatmiddeleeuwse schilder Jheronimus Bosch struinen bijvoorbeeld ook koppoters rond die het slechte, het duivelse en het kwade symboliseren. “Bijzonder is de discussie over de vraag wie deze creaturen in het leven heeft geroepen: God of de duivel”, zegt Schretlen.
“In het algemeen wordt aangenomen dat God ook deze fantasieschepsels heeft gemaakt, die door hun afschrikwekkende werking de gelovigen op het goede pad moeten brengen”, vervolgt hij.
Koppoters worden met een vrolijke uitstraling geassocieerd en zijn daarom vaak te vinden in advertenties en logo’s; een bekend voorbeeld zijn de vermenselijkte M&M’s waarmee de fabrikant in advertenties de chocolaatjes aan de man brengt. Ook tekenfilmfiguren als Spongebob en diverse Pokémon-wezentjes zijn koppoters.
Maar Een klein groot wonder toont dat koppoters ook lijden kunnen symboliseren en dat van koppoters juist een dreiging kan uitgaan. In de tentoonstelling maken ook de zogenaamde blemmyae hun opwachting.
Deze menselijke figuren met een gezicht op hun romp zijn bijvoorbeeld te vinden in de kapitelen van de Sint-Servaasbasiliek in Maastricht. De tentoonstelling in Venray bevat onder meer houten reproducties van fantasiefiguren op het kunstige houtsnijwerk van de koorbanken van een Engelse kathedraal.
Andere religieuze invloeden zijn te bespeuren bij de Kopffüssler van de Duitse kunstenaar Horst Antes, die zich voor zijn bekende koppoters onder meer door de Bijbel liet inspireren.
Voor Ignace Schretlen zelf zijn koppoters ook niet zonder betekenis. “In één van de somberste perioden van mijn leven heb ik een kruisweg gemaakt met Jezus als koppoter, die ook refereert aan De Schreeuw van Edvard Munch”, vertelt hij. “Het zal sommige mensen misschien raar in de oren klinken, maar koppoters zijn in ruim dertig jaar van allerlei ontdekkingen deel gaan uitmaken van mijn leven.”
Een klein groot wonder is tot en met 5 januari 2025 te zien in kunstcentrum Odapark in Venray.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
