In een statig pand aan het Emmaplein in Groningen huist een bijzondere verzameling, onzichtbaar voor de voorbijganger. In een zorgvuldig ingerichte ruimte vol oude boeken, gravures en Mariabeelden houdt Karel Kuhlmann (75) het pausdom levend – op geheel eigen wijze. “Wat begon met een televisie-uitzending in zwart-wit, is uitgegroeid tot een particulier museum.”
De voormalige notaris, geboren in 1949 in een katholiek gezin van acht kinderen, neemt je mee op een reis door bijna tweeduizend jaar kerkgeschiedenis – via zijn eigen collectie. “Ik heb nu van elke paus een gravure aan de muur hangen”, zegt hij trots terwijl hij langs een wand vol ingelijste portretten loopt. “Soms reproducties, soms originele prenten. Alles nauwkeurig bijgehouden in een Excelbestand.”
De kiem van zijn fascinatie werd geplant in 1958, bij de uitvaart van paus Pius XII. Kuhlmann was toen tien jaar oud en misdienaar. “Die plechtigheid werd live uitgezonden in zwart-wit, rechtstreeks uit Italië. Ik vond het indrukwekkend. De ernst, de symboliek, het mysterie. Dat is me altijd bijgebleven.
Daarnaast had mijn vader een broer die priester was. Hij werkte als aalmoezenier op een paar grote marineschepen. Als kind vond ik dat ontzettend spannend, dat een priester op zo’n enorm schip zat. Misschien heeft dat ook bijgedragen aan mijn fascinatie.”
Die belangstelling groeide tijdens zijn middelbareschooltijd op het Christelijk Lyceum in Stadskanaal, waar hij een van de eerste katholieke leerlingen was. “Ik droeg altijd het boekje Geschiedenis der Pausen bij me. Als er iets over het Vaticaan werd besproken bij geschiedenis, kon ik meteen uitleg geven. Ik vond dat prachtig.”
Kuhlmann studeerde rechten in Groningen en werkte uiteindelijk 25 jaar als notaris. Sinds zijn pensioen in 2011 wijdt hij zich volledig aan wat hij zelf een “uit de hand gelopen hobby” noemt. “Ik werk nog een paar uur per dag als juridisch adviseur in het familierecht, maar verder verzamel ik boeken, gravures en objecten rond het pausdom.”
Bekijk hier een korte video-impressie van het verborgen pausmuseum van Kuhlmann:
Dit bericht op Instagram bekijken
En die geschiedenis is omvangrijk. “Er zijn ongeveer 266 pausen geweest, en daarnaast zo’n dertig ‘tegenpausen’: mensen die zichzelf tot paus uitriepen tijdens conflicten of schisma’s”, legt Kuhlmann uit.
Zijn collectie begon bescheiden. “Een jaar of vijftien geleden kocht ik bij een antiquariaat een boek dat ik al had. Toen ben ik begonnen met een Excelbestand, om overzicht te houden. Inmiddels is het uitgegroeid tot een ware studiekamer, met een nadruk op pauselijke biografieën en documenten – sommige uit de zeventiende eeuw, de oudste uit 1522.”
Kuhlmann is meerdere keren in Rome geweest. In 1996 had hij zelfs het geluk Johannes Paulus II tegen het lijf te lopen. “Alleen toen was mijn fotorolletje op. We hadden toen nog geen smartphones. Dus vroeg ik aan iemand die naast mij stond – een Nederlander – of hij wat foto’s van mij met de paus wilde maken. Later kregen we die foto’s keurig toegestuurd. Die liggen ergens thuis, maar waar precies, weet ik niet.”
Zijn favoriete paus? “Nou, als ik er één moet kiezen, dan zou ik paus Formosus kiezen”, zegt Kuhlmann zonder al te lang aarzelen. “Dat was rond 850, dus dat is alweer een tijdje geleden. Maar hij werd na zijn dood aangeklaagd en zelfs postuum ter dood veroordeeld.
Zijn lichaam werd opgegraven en tijdens een soort schijnproces in pauselijke gewaden op een troon gezet. Vervolgens werd hij uitgekleed, verminkt en in de Tiber gegooid. Bizar, maar ongelooflijk fascinerend.”
Aan de andere kant van het spectrum staat paus Alexander VI, uit de beruchte Borgia-familie. “De Borgia’s waren een invloedrijke familie die meerdere pausen voortbrachten. Maar Alexander VI is het meest berucht van hen allemaal. Hij was bekend vanwege allerlei schandalen, corruptie en fraude.
Wat veel mensen niet weten, is dat de paus tot 1860-1870 niet alleen geestelijk leider was, maar ook een heerser over een groot deel van Italië. De paus was dus echt een politieke macht in die tijd. Het was een soort koningshuis.”
Kuhlmann wijst naar een object naast een lege reliekschrijn in een glazen kast. “Dit stuk zilver komt uit 1860 en het verwijst naar de inhuldiging van paus Pius IX – de laatste paus die dus ook wereldlijk heerser was. Na de Italiaanse eenwording bleef hij dertig jaar lang opgesloten in het Vaticaan. Pas in 1929, met het Verdrag van Lateranen, werd het Vaticaan weer als staat erkend.”
Ook over de mythische ‘pausin’ Johanna heeft hij een collectie boeken. “Volgens sommigen zou er ooit een vrouwelijke paus zijn geweest. Het verhaal ontstond pas eeuwen na haar vermeende pontificaat. Er zijn proefschriften over geschreven. Dat zou een heel ander licht op de discussie over vrouwelijk leiderschap in de Kerk werpen.” Zelf gelooft Kuhlmann het verhaal totaal niet.
Naast de boekencollectie over de vrouwelijke paus zijn er wel meer curieuze titels over pausen te vinden. Van het seksleven van pausen tot pausen die in de gevangenis hebben gezeten. “Ja, je kunt het zo gek niet bedenken. Er zijn door de eeuwen heen ontzettend veel boeken verschenen over pausen. Dat niet alleen: ik heb ook stripboeken over verschillende Heilige Vaders!”
Tussen de verzameling staan ook bustes van Leo XIII, Johannes Paulus I, Johannes XXIII en Benedictus XVI. “En kijk, hier zie je een pausmobiel met nazi-vlaggetjes”, zegt hij, wijzend naar een soort speelgoedauto. “Gekocht op Gran Canaria. Ik vond het zo vreemd dat ik het wel moest meenemen.”
De ruimtes die hij nu zijn museum noemt, vormen eigenlijk het souterrain van zijn voormalige notariskantoor. “Vijf jaar geleden heb ik alles uit huis gehaald: boeken, schilderijen, objecten. De inrichting duurde een jaar. Ik dacht eerst: ik wil een boek over elke paus. Maar sommige pausen uit de vroege middeleeuwen hebben geen aparte biografie, alleen verzamelwerken. Dus besloot ik me te richten op gravures.”
“Ik probeer de collectie zoveel mogelijk compleet te maken. Het zal nooit helemaal lukken, maar ik doe mijn best.”
Tweet dit!
Sindsdien krijgt Kuhlmann weleens bezoek. Hij heeft er zelfs een brochure voor gemaakt. “Ik heb al een paar groepjes ontvangen. Meestal mensen die redelijk betrokken zijn bij het katholieke geloof. De bisschop woont hier trouwens tegenover, aan de andere kant van het plein. Daar is ook zijn kantoor. Hij zei eens: ‘Ik kom binnenkort met wat mensen.’ Die kwamen, en die namen later weer anderen mee.”
Naast boeken en gravures bevat de ruimte ook andere verzamelobjecten: Mariabeelden, paradijsvogels, porseleinen vogeltjes. “Niet alles heeft met het pausdom te maken”, zegt Kuhlmann met een glimlach. “Sommige dingen heb ik gewoon verzameld omdat ik ze mooi vond.”
Een specifiek object waar hij bijzonder trots op is, heeft hij niet. “Nee, ik probeer de collectie zoveel mogelijk compleet te maken. Het zal nooit helemaal lukken, maar ik doe mijn best. Vooral werken van Bartolomeo Platina wil ik nog verzamelen – een Italiaanse humanist uit de vijftiende eeuw die de Vitae Pontificum schreef, een belangrijke pauselijke biografie.” Onlangs vond hij nog een proefschrift over Platina uit 1930, bij een Italiaanse universiteit. “Dat neem ik dan meteen mee.”
In de collectie staan ook houten beelden van pausen, waarschijnlijk afkomstig uit kerken. “Dit beeld heb ik vijf jaar geleden gekocht op een veiling in Bonn”, zegt hij, wijzend naar een beeld voor het raam. “Ik zei: ‘Stuur maar op voor tien euro met DHL.’ Maar het veilinghuis wilde het alleen via een gespecialiseerd transportbedrijf versturen. Dus ik zei tegen mijn vrouw: ‘Vind je het leuk om mee naar Bonn te gaan?’ En zo hebben we het zelf opgehaald.”
Op de vensterbank voor het raam staat ook een vintage Vaticaan-gerelateerd verzamelobject: een beeldje van de Sint-Pieter met een stekker, waardoor een rood lampje brandt via stroom. “Het is van vóór de Tweede Wereldoorlog, ergens uit de jaren 1920”, legt Kuhlmann uit. “Ongelooflijk, hè? Er zit echt een lampje in. Het heeft gewoon 220 volt. Dat zou nu op geen enkele manier meer mogen, maar het werkt nog steeds.”
Met zijn museum draagt Kuhlmann niet alleen bij aan het bewaren van pauselijke geschiedenis, maar ook aan het toegankelijk maken ervan. Voor wie geïnteresseerd is in de schatkamer onder zijn voormalige kantoor: een afspraak is zo gemaakt.
Het museum in Groningen is op afspraak te bezoeken. Mail voor het maken van een afspraak naar: collectieEpl2oapaus@gmail.com
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
