<

Geef om katholieke journalistiek

doneer
Een muurtekening van een van de vijftien joodse meisjes: 'Misschien zijn het tekeningen van hun moeders, of soldaten, of de joodse koningin Esther' Foto: Salvatore Cernuzio
Reportage

In deze Romeinse kerk schuilden vijftien joodse meisjes voor de nazi’s

Salvatore Cernuzio 27 januari 2021

Terwijl in het Rome van 1943 de horror van de nazi’s woedde, riskeerden enkele katholieke zusters hun leven om die van vijftien joodse meisjes te redden. KN-Romecorrespondent Salvatore Cernuzio bezocht in het kader van de Internationale Herdenkingsdag voor de Holocaust op 27 januari, de Romeinse kerk waar de meisjes schuilden. 

In de antieke Romeinse wijk Monti, nabij het Colosseum, ligt de parochie Santa Maria ai Monti, een barokke kerk uit de zestiende eeuw, waar vijftien jonge vrouwen een toevluchtsoord vonden nadat ze noodgedwongen werden gescheiden van hun familie.

Ze vonden onderdak schuilend in een smalle gang, circa zes meter lang en twee meter breed, waar de dag nacht lijkt en het enige licht afkomstig is van een raam zo groot als een baksteen.

Angst voor de nazi’s

Van hieruit zijn in de verte geluiden van de straat te horen. In de getuigenissen vertellen de meisjes, die op één na inmiddels allemaal zijn overleden, over de angst die ze voelden toen ze het geluid van de laarzen van nazisoldaten hoorden klinken.

image
De parochie Santa Maria ai Monti, nabij het Colosseum. Foto: Salvatore Cernuzio

Ze waren toen allemaal minderjarig – de kleinste was vier jaar oud – en waren afkomstig uit verschillende gebieden van de stad. Ze werden daarvoor opgevangen in het nabijgelegen klooster van de Dochters van Liefde van Vincentius a Paulo, die in Italië ook bekend staan als de zusters met de grote hoed, omwille van hun opvallende hoofddeksel.

Huiszoekingen

Het klooster grenst aan de parochie en is sinds 1991 omgebouwd tot een universiteit waar architectuur wordt gestudeerd. Tegen nieuwsgierigen zeiden de zusters dat de meisjes jonge novicen waren, maar dit was niet altijd voldoende om ze toe te dekken.

Wanneer de zusters werden gewaarschuwd voor huiszoekingen, openden ze een geheime deur die vandaag de dag toegang biedt aan de catechismuszaal, en lieten de meisjes daarin rennen.

https://www.kn.nl/abonnementen/

De parochie was een veilige plaats: de parochie Santa Maria ai Monti valt onder Vaticaans grondgebied en bescherming. Geen enkele Duitser zou zich in een ‘kerk van de paus’ hebben begeven, het zou een enorme rel hebben veroorzaakt. Kloosters en kerken die door de SS in heel Europa werden ontheiligd, vertellen een ander verhaal. Maar in Rome wisten de nazi’s nooit over de drempel van Santa Maria te stappen.

De meest afgelegen plaats

Desondanks bleef het gevaar bestaan van spionnen en verklikkers. Daarom mochten de kleine onderduiksters nooit komen in de lokalen van de parochie en werden ze opgesloten op de meest afgelegen plaats. Om hier te komen moet men een houten deur betreden in een kast, die de toenmalige pastoor Don Guido Ciuffa achter de gordijnen verstopt hield.

Van hieruit gaat de weg verder over een wenteltrap die meer dan dertig meter lang is en steeds smaller wordt. De huidige pastoor, Don Francesco Pesce, loopt mee in de donkere bochten. Hij doet voordat we naar boven gaan nog zijn broekspijpen in zijn sokken, zodat die niet vies worden van al het stof en de duivenpoep. Op de trap is een vreemd gekraak te horen. Het zijn de karkassen van dode vogels.

image
De beweegbare ladder, die leidt tot het “nest” van de kleintjes. Foto: Salvatore Cernuzio

Geluid van schoten

De trap eindigt bij een grote zaal boven de apsis, waar de meisjes speelden in de weinige momenten van ontspanning. Een lichtstraal schijnt uit een nabijgelegen kamer met versleten houten tafels, waar de meisjes aten. De tijdelijke schuilplaats werd tijdens gevaarlijke momenten een  woonkamer, waar ze soms tot 72 uur verbleven.

De oudste van de groep ging vier of vijf keer per dag heen en weer om het middag- of avondeten op te halen, die de zusters achterlieten aan de voet van de trap. Uit de getuigenissen is niet duidelijk of een volwassene ze gezelschap hield, hun handen vasthield wanneer ze op straat het geluid van schoten en slaande deuren hoorden.

Muurtekeningen

“Ze moesten verdwijnen”, legt Don Francesco Pesce uit, “anders zouden zij net als duizenden leeftijdgenoten eindigen in concentratiekampen, waar ze in gaskamers verstrikt zouden worden.” Achter de priester is een beweegbare ladder te zien, die leidt tot het “nest” van de kleintjes. Hier is het moeilijk ademenen en het is zo donker dat zelfs met de zaklamp van de smartphone de muurtekeningen niet te zien zijn. Ze zijn getekend met zwarte houtskool: poppen, vissen, woorden in het Hebreeuws, niet te onderscheiden figuren.

Misschien zijn het tekeningen van hun moeders, of soldaten, of de koningin Esther met in haar handen een brood van de offergave. Maar wat vooral treffend is, is de de elegante inscriptie “Aida Sermoneta, hotel in de schaduw van deze muren”. Diezelfde zin is ook te lezen in de marmeren gedenkplaat in de parochie, die in 2007 door overlevenden is geplaatst.

image
Don Francesco Pesce laat de marmeren gedenkplaat zien, die geplaatst is in de parochie. Foto: Salvatore Cernuzio

“Op deze plaats ontvingen de pastoor en de Dochters van Liefde, in de winter 1943-1944 de kinderen van Israël, die vervolgd en onderdrukt werden. In de schaduw van deze muren vonden zij hun toevlucht en konden zij gered worden”, is te lezen.

Huilend voor de deur

De vijftien meisjes die wisten te overleven bezochten deze plaatsen totdat hun benen het toelieten. Ze gingen naar boven met familieleden. Als bejaarden knielden ze echter, huilend voor de deur. Precies zoals tachtig jaar eerder.

“Hun leven werd ook gered door de solidariteit van een hele wijk”, zegt Don Francesco. “Het vormde een schild voor deze zusters die ze beschermde van de golven van de dood die Rome overspoelden.”

Iedereen wist dat er joden schuilden in de parochie, maar ze hebben het geheim gehouden. Hier is het teken van broederschap ervaren, die broederschap waar de paus vandaag over spreekt in de encycliek Fratelli tutti. Een broederschap die stand houdt. In de parochie worden vandaag de dag enkele migrantengezinnen opgevangen. “Het is een geschiedenis van gastvrijheid die doorgaat”, zegt Don Francesco.

Een traditie van eeuwen tegenover de waan van de dag

In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.

Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.

Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.