Op 14 september vieren de Kerken het Heilig Kruis. Het meervoud ‘Kerken’ is hier geen lapsus, want oosterse, orthodoxe, katholieke en zelfs sommige protestantse Kerken vieren allemaal mee. In het Noord-Irakese Ankawa vieren vier Kerken dit jaar voor het eerst zelfs grotendeels samen.
De Excaltatio Sanctae Crucis wordt op 14 september niet alleen in de katholieke Kerk gevierd, maar ook in oosterse en orthodoxe Kerken en zelfs door de anglicanen en sommige lutherse Kerken.
Het feest – in het liturgische rood – gaat terug op de Kruisvinding (de legende dat de heilige Helena, de echtgenote van keizer Constantijn, rond 325 in Jeruzalem het Kruis terugvond) en de Kruisverheffing (namelijk door keizer Heraklius, die in 628 de Sassanidische Perzen versloeg en het geroofde Heilig Kruis van hen terugvorderde).
In de oosterse en orthodoxe Kerken is de Kruisverheffing van morgen één van de Twaalf Grote Feesten. (Alleen de Kerken die de juliaanse kalender volgen – zoals de Russisch-orthodoxe of de Servisch-orthodoxe Kerk – dienen nog dertien dagen te wachten alvorens het zover is.)
Hoe belangrijk dit feest van oudsher is in de liturgische kalender, merk je bijvoorbeeld in de Regel van Benedictus (hoofdstuk 41, vers 6), die de monniken opdraagt op de vooravond van de Kruisverheffing een veertiendaagse ‘kleine vasten’ aan vatten.
Ankawa is de christelijke wijk aan de noordrand van Erbil, de hoofdstad van de de facto autonome koerdische regio in Noord-Irak. De Koerdische regering maakte in 2021 van Ankawa een zelfstandig district, “het grootste district van christenen in het Midden-Oosten”, zei president Nêçîrvan Barzanî toen.
Hoeveel christenen er in Ankawa wonen, weet niemand, maar hun aantal neemt toe. “In mijn aartsbisdom zijn er tweehonderd huwelijksvieringen per jaar en we dopen jaarlijks ongeveer evenveel jonge kinderen”, zei de chaldeeuws-katholieke aartsbisschop Bashar Matti Warda mij deze zomer trots.
Deze groei van Ankawa is een laattijdig gevolg van de inname van de zogenaamde ‘Islamitische Staat’ (IS) van Mosoel en de vlakte van Ninive in de zomer van 2014. Duizenden bedreigde christenen (en jezidi’s, shabaks, mandeeërs en andere minderheden) vluchtten toen noordwaarts naar Dohuk en westwaarts naar Erbil.
Na de nederlaag van IS in 2017 trok de grote meerderheid van die vluchtelingen – althans zij die nog niet naar het Westen waren geëmigreerd – terug naar de vlakte van Ninive, maar anderen zijn in Ankawa gebleven, omdat ze daar een nieuw leven hebben uitgebouwd en er zich veilig voelen.
Maandagavond namen de prelaten van vier Kerken in Ankawa een merkwaardig initiatief: ze begonnen een gezamenlijke vijfdaagse prelude op het Kruisverheffingsfeest. Net na zonsondergang trokken duizenden gelovigen met een kruisbeeld in een kaarsenprocessie naar de Mar Yohanna al Ma’amadam (Sint-Jan-de-Doper)-kathedraal van de assyrische Kerk van het Oosten.
Die eerste bestemming is protocollair te verklaren: de patriarch van deze oudste zelfstandige Kerk in het Midden-Oosten, Mar Awa III, is de enige die zich met ‘Zijne Heiligheid’ laat aanspreken, hoewel zijn gelovige gemeenschap ruimschoots de kleinste is.
Maar dit was geen gebeuren voor de Assyriërs alleen: de processie werd ingezet door mgr. Warda en zijn chaldeeuwse gelovigen, door mgr. Nathanael Nizar Wadih Seeman, de syriaaks-katholieke herder van het nieuwe aartsbisdom Adiabene (een oude naam voor dit noordelijke Mesopotamië) en zijn syriaaks-katholieke kudde, en door de syrisch-orthodoxe metropoliet voor Mosoel en Koerdistan, mgr. Nikodemos Dawoed Matti Sharaf, met Syrisch-orthodoxe christenen.
Vooral dat laatste is merkwaardig: contacten tussen Syrisch-katholieke en Syrisch-orthodoxe christenen zijn doorgaans nog altijd vrij lauw.
Dinsdagavond was de oecumenische bijeenkomst welkom in het chaldeeuwse Mar Elia-heiligdom, waar onder meer verschillende koren optraden. Woensdagavond ging de tocht dan weer naar de koerdische Academic Social Club in Ankawa en gisterenavond vereerden de vier Kerken samen het Kruis in de syriaaks-katholieke Sultaness of Peace (Koningin van de Vrede)-kathedraal, om ten slotte vandaag te gast te zijn in de syriaaks-orthodoxe Um al’Noer (Moeder van het Licht)-kerk.
Het eigenlijke feest vieren de verschillende Kerken dan weer in eigen huis en volgens hun eigen ritus.
Dit oecumenisch initiatief is bijzonder hoopvol. Ik herinner mij nog goed hoe gespannen de verhoudingen tussen de Kerken in Ankawa waren toen drie Belgische bisschoppen daar in september 2015 naartoe trokken om er de christenen een hart onder de riem te steken.
Een chaldeeuws-katholieke vicaris van Mgr. Warda deed er toen nog alles voor opdat we de bejaarde syriaaks-katholieke aartsbisschop Yohanna Boutros Moshe en zijn vluchtelingen in Ankawa niet zouden ontmoeten. En ook ons bezoek van het syriaaks-orthodoxe klooster van Mar Mattai vonden onze katholieke begeleiders not done.
De klassieke oecumene is er vaak een van bisschoppen, prelaten en theologen in colloquia, symposia of andere vergaderingen. Natuurlijk zijn gemeenschappelijke verklaringen belangrijk… maar deze theoretische oecumenische toenadering gaat vaak tergend langzaam.
Toen de nieuwe patriarch van de assyrische Kerk van het Oosten net verkozen was en chaldeeuws patriarch Louis Raphael Sako hem meteen voorstelde hun beide Kerken samen te smelten – “We hebben gemeenschappelijke wortels en afzonderlijk staan we niet sterk genoeg”, zei Sako – antwoordde Awa III kordaat: “Neen”.
Dit initiatief in Ankawa is echter iets anders: geen ecclesiologische of theologische hoogdraverij, maar duizenden gelovigen die samen bidden en zingen en ervaren hoezeer zij leerlingen van dezelfde Gekruisigde en Verrezen Heer zijn.
Dit is vergelijkbaar met de bijeenkomsten ‘in de geest van Assisi’, zoals Sant’Egidio er straks van 22 tot 24 september in Parijs naar jaarlijkse gewoonte organiseert. Of met de jongerenbijeenkomsten van Taizé.
Wellicht maakt oecumene bottom-up meer kans op duurzame doorbraken dan de bijeenkomsten op topniveau, hoe vriendschappelijk die soms ook zijn.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
