<

Geef om katholieke journalistiek

doneer
Analyse

SCP: religie is tanende in Nederland, maar alternatieven zijn weinig in trek

Luuk van den Einden 24 maart 2022
image
Uit onderzoek van het Sociaal-Cultureel Planbureau blijkt dat het aantal gelovigen in Nederland blijft dalen, maar ook dat spiritualiteit de rol van religie niet overneemt. Foto: CNS - Guglielmo Mangiapane, Reuters

Spiritualiteit is niet de vervanger van religie en zingeving is voor velen individualistisch, blijkt uit onderzoek van het Sociaal-Cultureel Planbureau. Dat onderzocht voor het eerst de manier waarop niet-gelovigen met zingeving omgaan.

Met Buiten kerk en moskee levert het Sociaal-Cultureel Planbureau (SCP) voor het eerst een religieonderzoek waarin niet-gelovigen en spiritueel geïnteresseerden centraal staan. Deze groepen werden in voorgaande onderzoeken vaak onder de noemer buitenkerkelijken op een hoop geveegd als ‘restgroep’. Voor het eerst onderzoekt het SCP daarmee ook hoe atheïsten, agnosten en spirituele mensen met zingeving omgaan.

Seculiere koploper

Niet-gelovigen vormen al sinds 2018 een meerderheid, waarmee Nederland Europees koploper op het gebied van secularisatie is; die trend heeft in de afgelopen jaren onveranderlijk doorgezet, blijkt uit het onderzoek. Bijna twee derde van de Nederlanders noemt zich niet religieus. Een groot deel daarvan voelt zich evenmin door spiritualiteit aangesproken.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Atheïsme hoeft echter niet automatisch afkeer van geloof te betekenen: ongeveer tien procent van de Nederlanders bestempelt zichzelf als ‘cultuurchristen’ en waardeert christelijke waarden en instellingen zonder zelf te geloven.

Wel lijkt de secularisatie onder jongere generaties zijn vaart te hebben afgenomen. Onder de recentere geboortecohorten lijkt die af te vlakken; onder millennials – de generatie die nu ongeveer vijfentwintig tot veertig jaar is – lijkt de ontkerkelijking redelijk tot staan te zijn gebracht.

‘Voorportaal van secularisering’

Omdat dit onderzoek zich sterk op niet-kerkelijke mensen heeft gericht, komt het SCP met heel wat verrassende inzichten over die categorie naar voren. Met name de rol van spiritualiteit, waaronder het SCP alle vormen van geloof in een niet nader te bepalen geest of levenskracht verstaat, is in dit onderzoek onder de loep genomen.

In de jaren tachtig en negentig was de verwachting dat spiritualiteit de rol van (georganiseerde) religie in een seculariserend Nederland zou overnemen. Die voorspelling is echter niet uitgekomen, concluderen de onderzoekers: de interesse voor zaken als astrologie is in Nederland relatief klein vergeleken met andere Europese landen.

image
De interesse in spiritualiteit neemt in Nederland af, net zoals de interesse in religie. Foto: Andrea Piacquadio, Pexels

Sterker nog: de aandacht voor spiritualiteit daalt alweer. In het “alternatieve circuit” is er veel doorloop: veel mensen blijven niet lang dezelfde vorm van spiritualiteit aanhangen. Waar dat precies mee te maken heeft, is het SCP niet duidelijk.

Omdat het verwachte patroon waarin spiritualiteit de rol van religie overneemt niet is uitgekomen, noemen de onderzoekers hedendaagse spiritualiteit “eerder een voorportaal van secularisering dan een nieuwe vorm van religie.”

Atheïst zoekt minder naar zin

Waar zoeken die niet-religieuze en niet-spirituele Nederlanders dan de antwoorden op hun zingevingsvragen? Het antwoord daarop is in veel gevallen heel eenvoudig: dat soort vragen stellen ze niet. De onderzoekers ontdekten dat wie religieus of spiritueel is, over het algemeen veel meer bezig is met de zin van het leven. Veel atheïsten en agnosten denken daar zelden of nooit over na en stellen zich in veel gevallen tevreden met de conclusie dat het leven geen intrinsieke zin heeft.

De Kerk kan die conclusie op twee manieren opvatten, die beide hun eigen voor- en nadelen hebben. Ofwel ziet zij hierin een missionaire kans om te proberen deze groep in te laten zien wat zingeving een mens kan bieden, ofwel accepteert de Kerk dat niet alle mensen zinzoekers zijn en steekt zij haar beperkte krachten in het contact met mensen die sneller openstaan voor religie.

https://www.us12.list-manage.com/subscribe/post?u=d22144bf286104d517b638301&id=b3f10e4ed1

Waar het SCP ook achter is gekomen, is de sterk individualistische manier waarop veel atheïsten en agnosten zingeving beschouwen. Zij vinden over het algemeen dat zingeving zoeken en ervaren iets is wat ieder op zijn eigen manier moet doen en niet zozeer in een groep. Maar, zo stellen de onderzoekers, wie op individuele basis de zin van het leven probeert te vinden ervaart vaak wel een zwaardere mentale belasting en heeft meer kans op problemen als een burn-out of depressie.

Niet minder vrijwilligers

De invloed van religie op de maatschappij taant naarmate geloof verder naar de marge verdwijnt, aldus het SCP; dat heeft vanzelfsprekend ook gevolgen voor de maatschappij. Hoewel religieuze instellingen van oudsher belangrijke aanjagers van vrijwilligerswerk zijn, heeft de secularisatie niet voor een groot vrijwilligerstekort gezorgd.

Wel blijken vrijwilligers zich veel minder aan een doel te binden: mensen doen steeds vaker een eenmalige bijdrage. Dat brengt risico’s met zich mee, omdat die verminderde toewijding ervoor zorgt dat vrijwilligersorganisaties alsmaar meer energie moeten steken in het werven van mensen.

Kloof

Ondertussen groeit de kloof tussen gelovigen en de rest van de samenleving; dat kan leiden tot spanningen, zien de onderzoekers. Met name orthodoxe gelovigen leven in een maatschappij die er op het gebied van religie, seksualiteit en medische ethiek heel andere normen en waarden op nahoudt.

Een tekenend voorbeeld van die kloof zagen de onderzoekers tijdens de coronacrisis, toen seculier Nederland weinig begrip opbracht voor het feit dat gebedsgebouwen onder lockdowns open mochten blijven en bijvoorbeeld veel gereformeerde kerken niet met maximale bezoekersaantallen werkten.

https://www.kn.nl/donaties/

Volgens het SCP moeten beleidsmakers werk maken van wederzijdse acceptatie en begrip om zo de kloof te laten slinken. De overheid, scholen en werkgevers moeten een sociaal veilig klimaat bevorderen. “Scholen kunnen daarnaast bij uitstek een plek zijn waar ontmoeting plaatsvindt en de plaats zijn waar leerlingen leren omgaan met andere opvattingen en waarden”, aldus het SCP.

Bron: Sociaal-Cultureel Planbureau, Reformatorisch Dagblad, KRO-NCRV

Een traditie van eeuwen tegenover de waan van de dag

In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.

Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.

Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.