Sta je er weleens bij stil hoe bijzonder het orgel in de kerk is? Meg van der Hoorn doet dat zeker. Al van jongs af aan heeft ze iets met het machtige instrument. In een podcast onderzocht ze wat er eigenlijk met het orgel gebeurt als een kerk sluit. 

“Waarom had ik mijn prinsessenjurk niet meegenomen om van de trap af te schrijden?” Drie jaar oud is Meg van der Hoorn als haar vader haar meeneemt naar het bisschoppelijk paleis van ’s-Hertogenbosch.

“Ik snapte het niet. Mijn vader trok zijn mooiste pak aan, zette mij in mijn kinderzitje en zo gingen we naar een andere provincie. Ik moest kleurpotloden meenemen en me goed gedragen. Het voelde echt alsof mijn vader bij een gentlemen’s club zat.”

Groot en log

Die club in kwestie is de Katholieke Klokken- en Orgelraad (KKOR). Die houdt zich bezig met alle orgels in Nederlandse kerken. De raad houdt zicht op waar welk orgel staat en brengt advies uit over onderhoud.

“Maar het gebeurt weleens dat de KKOR contact opneemt met een kerk om aan te kondigden dat er een adviseur langskomt, en dat het orgel dan al weg blijkt te zijn.” Sterker nog: “Het lijkt soms alsof we ze in Nederland kwijtraken alsof het sleutels zijn.” Bijzonder, want het zijn toch grote, logge instrumenten. 

Al toen ze als peuter met haar vader meeging naar vergaderingen was het duidelijk: er gaan uiteindelijk meer orgels dan kerken zijn in Nederland. In haar achterhoofd is de vraag wat er na een kerksluiting met het orgel gebeurt altijd aanwezig gebleven, en tijdens haar studie Journalistiek besluit ze het uit te zoeken.

Oneindig herbestemmen

Uiteindelijk resulteerde dat in de podcast Orgel voor een euro. Aflevering 1 is nu al te beluisteren. Met aflevering 2 is ze een heel eind op weg. Voor die tweede aflevering bezocht ze het land waar de meeste Nederlandse orgels een tweede thuis vinden: Polen.

Al toen ze jong was, belden Poolse parochies met de vraag of er nog een orgel over was. “Ik was natuurlijk te jong om dat goed mee te krijgen, maar ik denk dat ze bij de KKOR toen nog niet zo ver waren om orgels van de hand te doen. Wij waren in Nederland nog bezig met oneindig herbestemmen, doorschuiven en behouden.”

Inmiddels is de situatie anders. “De katholieke Kerk is in Nederland natuurlijk niet bepaald booming. Daar hoort het aantal orgels dat wij momenteel hebben niet bij.”

‘Het is geen schilderij’

Hoe anders is dat in Midden-Europa. “In Polen zit de kerk op zondag nog zeven keer vol. Écht vol. En doordeweeks ook nog elke dag twee of drie keer. In Nederland zijn er kerken die al twintig jaar leeg staan, met een ongebruikt orgel erin. Dan wordt een Nederlands orgel in Polen beter gebruikt dan bij ons.”

En niet alleen in kerken. “Een orgel komt bijvoorbeeld ook op een seminarie te staan. Of bij een bevlogen pastoor.”

Van der Hoorn maakte de podcast om mensen meer oog te laten hebben voor een orgel. “Het is geen schilderij, maar zo zien sommige mensen het wel. Het zijn bijzondere dingen die zorg verdienen. Het is zo’n mooi maakwerk, en veel orgels vertellen ook een verhaal. Maar het orgel wordt binnen de Kerk soms gewoon voor lief genomen.”

Bruisend parochieleven

In Polen is dat anders. “Mensen zijn er echt blij mee. Als je lang een elektrisch orgel hebt gehad, hoor je, zelfs zonder muzikale kennis, het verschil. En omdat het parochieleven zo bruisend is, hoor je het orgel ook echt vaak.”

Een andere reden waarom Van der Hoorn de podcast wilde maken, was om het orgelwereldje te laten zien wat er nou echt gebeurt in Polen. “Er wordt veel gesproken over orgels die naar Polen gaan, maar misschien moeten mensen daar zelf eens gaan kijken. Ik snap dat het idee bestaat dat er voor orgels in Nederland gezorgd moet worden, maar ooit waren dit ook onze orgels.”

Als een vogelnestje

Er gaat dus niemand heen om te controleren of een orgel wel goed terecht is gekomen en de verhuizing heeft overleefd. “Het is echt geen IKEA-bouwpakket. Je moet precies weten hoe iets eruit heeft gezien voordat je het uit elkaar haalt. Anders krijg je het nooit meer in elkaar. Het is alsof je een vogelnestje uit elkaar haalt. Dan heb je al die takjes liggen die je weer in elkaar moet zetten. Ik heb een orgelbouwer gesproken die vertelde dat zoiets bijna onmogelijk is.” 

Waar ze nog achter had willen komen, is hoe het met het financiële stuk zit. “Sommige orgels gaan hier weg voor de symbolische euro. Maar hoeveel winstmarge zit erop? Hoeveel wordt er gerekend voor het op- en afbreken, wat wordt er gevraagd aan zo’n Poolse parochie? Moeten zij niet kromliggen voor zo’n orgel?” Maar uiteindelijk gaat het er volgens de podcastmaker om dat men in Polen blij is met een orgel.

Rust en huiselijkheid

Bang dat er in Nederland uiteindelijk geen orgels meer overblijven is ze overigens niet. “Monumentale orgels gaan voorlopig nog nergens heen. En wij hebben in Nederland ook goede orgelbouwers. Als we orgels nodig hebben, dan bouwen we ze wel weer. Daar hebben wij de financiële mogelijkheden voor. In Polen hebben ze die niet.”

Uiteindelijk hoort er in een kerk gewoon een orgel te staan, aldus Van der Hoorn. “Het straalt voor mij rust uit. En het heeft voor mij iets huiselijks. Een orgel in een kerk is voor mij net zo logisch als dat een huis een voordeur heeft.” 

De podcast Orgel voor een euro is te beluisteren op verschillende podcastplatforms.