Tijdens de algemene audiëntie van 18 augustus sprak paus Franciscus over het leven voor- en het leven nadat we tot geloof in Jezus Christus komen.

Broeders en zusters, goedemorgen!

De apostel Paulus was weg van Jezus en had goed begrepen wat de verlossing inhoudt. Hij heeft ons geleerd dat de “kinderen van belofte” (Gal. 4,28) – wij allemaal dus die gerechtvaardigd zijn door Jezus Christus – niet onder de knoet van de wet leven, maar geroepen zijn tot een leven vol inzet in de vrijheid van het evangelie.

De wet is er nog altijd

Maar de wet is er nog altijd. De wet is er, maar op een andere manier. Diezelfde wet, de Tien Geboden, maar op een andere manier, omdat de wet mensen niet meer kan rechtvaardigen na de komst van de Heer Jezus. Ik wil jullie dit daarom vandaag in de catechese uitleggen.

We vragen ons af: Wat is volgens de brief aan de Galaten de rol van de wet? In de passage die we zojuist hebben gehoord, betoogt Paulus dat de wet als het ware een ‘pedagoog’ is. Dat is een prachtig beeld waar we het tijdens de vorige audiëntie ook al over hadden. Het is een beeld dat het waard is op de juiste manier begrepen te worden.

Twee momenten

Paulus lijkt de christenen voor te stellen de heilsgeschiedenis in tweeën te delen, en dat ook te doen met zijn persoonlijke geschiedenis. Er zijn twee momenten: voordat we in Jezus Christus zijn gaan geloven en nadat we het geloof hebben ontvangen.

Centraal staan de dood en de verrijzenis van Jezus, die Paulus verkondigde om mensen tot geloof te brengen in Gods Zoon, de bron van redding. In Jezus Christus zijn wij gerechtvaardigd. Wij worden gerechtvaardigd door het kosteloze geloof in Jezus. Daarom is er, vanuit dat geloof in Christus, sprake van een ‘voor’ en een ‘na’ als het gaat om de wet. De Tien Geboden zijn er, maar de houding ten opzichte van de wet vóór de komst van Jezus is een andere dan die daarna.

‘Onder de wet staan’

De tijd ervoor wordt bepaald door het feit dat mensen “onder de wet staan”. Wie het pad van de wet koos, werd gered en gerechtvaardigd. Na de komst van Jezus moet er geleefd worden volgens de Geest (vgl. Gal. 5,25).

Het is de eerste keer dat Paulus de uitdrukking ‘onder de wet staan’ gebruikt. Het onderliggende idee is dat er zoiets bestaat als een negatief soort dienstbaarheid die slaven gewoon is: ondergeschikt zijn. Paulus maakt dit duidelijk door te zeggen dat als je ‘onder de wet staat’, het is alsof je ‘bewaakt’ wordt en ‘gevangen’ zit, als een soort van preventieve hechtenis. Deze fase heeft lange tijd geduurd, zegt Paulus – van Mozes tot de komst van Jezus – en blijft voortduren zolang je in zonde leeft.

Bewust worden van je zonden

De verbinding tussen de wet en de zonde wordt door de apostel op meer ordelijke wijze uitgelegd in zijn brief aan de Romeinen, die een paar jaar na die aan de Galaten is geschreven. Kort gezegd leidt de wet ertoe dat overtredingen worden gedefinieerd en dat mensen zich bewust worden van hun eigen zonden. “U heeft dit gedaan en daarom zegt de wet, de Tien Geboden, dat u in zonde verkeert.” Zoals de algemene ervaring ons leert, worden overtredingen zo uiteindelijk inderdaad gestimuleerd.

Paulus zegt het als volgt in de brief aan de Romeinen: “Toen het vlees ons bestaan nog bepaalde, werden onze daden beheerst door zondige begeerten, die de wet in ons opwekte en die slechts winst afwierpen voor de dood. Nu echter zijn wij dood voor de wet en ontslagen van haar boeien” (Rom. 7,5-6).

De wet brengt je naar Jezus

Waarom? Omdat de rechtvaardiging door Jezus Christus volgde. Paulus stelt zijn visie op de wet vast: “De angel van de dood is de zonde, en de kracht van de zonde is de wet” (1 Kor. 15,56). Het is een dialoog: jij staat onder de wet en daar staat je deur open voor de zonde.

In deze context krijgt de verwijzing naar de pedagogische rol van het recht zijn volle betekenis. Maar waarheen brengt de wet je als pedagoog? Naar Jezus.

In het schoolsysteem van die tijd had een pedagoog nog niet de rol die hij vandaag heeft, namelijk het ondersteunen van de opvoeding van jongens en meisjes. Destijds was de pedagoog een slaaf die de taak had om de zoon des huizes naar de leraar te begeleiden en hem vervolgens weer naar huis te begeleiden. Zo moest hij de jongen beschermen tegen gevaar en hem in de gaten houden, zodat hij zich niet verkeerd zou gedragen. Zijn rol was nogal een disciplinaire.

Als een jongen volwassen werd, stopte de pedagoog met zijn taken. De pedagoog naar wie Paulus verwijst, was geen leraar, maar iemand die een jongen naar school begeleidde, toezicht op hem hield en hem weer thuisbracht.

Gods grootmoedige daad

Door in zulke termen naar de wet te verwijzen, kan Paulus de rol die deze in de geschiedenis van Israël speelde, verduidelijken. De Thora, dat wil zeggen de wet, was een grootmoedige daad van God jegens zijn volk. Na Gods keuze voor Abraham was de wet zijn andere grote daad: de weg uitstippelen om voorwaarts te gaan.

Natuurlijk legde de wet beperkingen op, maar tegelijkertijd beschermde die de mensen, werden ze erdoor opgevoed, gedisciplineerd en ondersteund in hun zwakheid, vooral ter bescherming tegen het heidendom. Er waren veel heidense gebruiken in die tijd. De Thora zegt: “Er is maar één God en Hij heeft ons op deze weg geplaatst.” Het was een goede daad van de Heer.

In niets verschillend van een slaaf

Zoals ik al zei, legde de wet absoluut beperkingen op. Tegelijkertijd had de wet het volk beschermd, onderwezen, gedisciplineerd en de mensen ondersteund in hun zwakheid. Om die reden staat de apostel even later stil bij de fase van minderjarigheid.

Hij zegt dit: “Zo lang de erfgenaam onmondig is, verschilt hij, hoewel heer van alles, in niets van een slaaf; hij staat onder voogden en beheerders tot het tijdstip dat door zijn vader is bepaald. Zo waren ook wij, zolang we onmondig waren, slaven, onderworpen aan de machten van de kosmos” (Gal. 4,1-3).

Kiezen voor vrijheid

Kortom, Paulus is ervan overtuigd dat de wet een positieve rol heeft – die van een pedagoog – maar het is een rol met een beperkte duur. De duur ervan kan niet oneindig worden verlengd, omdat die samenhangt met het volwassen worden van mensen en hun keuze voor vrijheid.

Als men eenmaal tot geloof is gekomen, verliest de wet de voorbereidende waarde en moet die wijken voor een andere autoriteit. Wat betekent dit? Als de rol van de wet uitgespeeld is, kunnen we zeggen: “Geloven we in Jezus Christus en doen we dus wat we willen?” Nee! De geboden bestaan, maar ze rechtvaardigen ons niet. Wat ons rechtvaardigt is Jezus Christus.

Jezus ontvangen

De geboden moeten worden nageleefd, maar ze geven ons geen rechtvaardigheid. Het is het kosteloze van Jezus, de ontmoeting met Jezus die ons vrijelijk rechtvaardigt. Jezus ontvangen is de verdienste van het geloof.

De enige verdienste: het hart openen. Wat doen wij dan met de geboden? We moeten ze in acht nemen, als hulpmiddel bij de ontmoeting met Jezus Christus.

Hoe leef ik?

Dit begrip van de waarde van de wet is erg belangrijk en verdient het om zorgvuldig te worden overwogen om niet te vervallen in misverstanden en misstappen. Het is goed je af te vragen of je nog in het moment leeft waarin je de wet nodig hebt, of dat jij je er bewust van bent dat je de genade hebt ontvangen een kind van God te zijn om in liefde te leven.

Hoe leef ik? In de angst dat ik naar de hel ga als ik dit of dat niet doe? Of leef ik ook met de hoop, met de vreugde van de kosteloze verlossing in Jezus Christus? Dat is een goede vraag. Net als deze: veracht ik de geboden? Nee, ik houd me eraan, maar niet tot in het absolute, omdat ik weet dat Jezus Christus mij rechtvaardigt. (Vertaling Susanne Kurstjens)