Tijdens de algemene audiëntie van 7 september sprak paus Franciscus over onderscheiding en het belang van het onverwachte.

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

We gaan verder met onze catecheses over de onderscheiding. We zullen het de komende periode elke woensdag over geestelijke onderscheiding hebben – en daarvoor kan het ons helpen om naar een concreet getuigenis te kijken.

Ignatius van Loyola

Een van de meest leerzame voorbeelden wordt ons aangereikt door de heilige Ignatius van Loyola, door een beslissende gebeurtenis uit zijn leven. Ignatius is thuis aan het herstellen nadat hij in de strijd gewond is geraakt aan een been. Om de verveling te verdrijven, vraagt hij om iets te lezen. Hij houdt van ridderverhalen, maar helaas zijn thuis alleen verhalen over heiligenlevens te vinden.

Enigszins met tegenzin pakt hij zo’n boek, maar al lezende begint hij een andere wereld te ontdekken, een wereld die hem verovert en die lijkt te wedijveren met die van de ridders. Hij is gefascineerd door de figuren van Franciscus en Dominicus en voelt het verlangen hen te imiteren. Maar ook de wereld van de ridderlijkheid blijft hem boeien. En zo voelt hij in zichzelf dit getouwtrek tussen de ridderlijkheid en de heiligheid, die gelijkwaardig schijnen te zijn.

Verschillen

Ignatius begint echter ook verschillen op te merken. In zijn Autobiografie schrijft hij in de derde persoon: “In het denken aan de dingen van de wereld – en ridderlijke dingen, natuurlijk – had hij veel genoegen, maar toen hij ze uit vermoeidheid achter zich liet, voelde hij zich leeg en teleurgesteld.

Daarentegen, blootsvoets naar Jeruzalem gaan, niets anders eten dan kruiden, alle verzakingen beoefenen waarvan hij had geweten dat ze gebruikelijk waren voor de heiligen, waren gedachten die hem niet alleen troostten terwijl hij er bij stilstond, maar die hem zelfs nadat hij ze had losgelaten tevreden en vol vreugde achterlieten” (nr. 8). Ze lieten hem achter met een spoor van vreugde.

Leegte versus vrede

Van deze ervaring kunnen we twee aspecten in het bijzonder leren. De eerste gaat over tijd: dat wil zeggen, de gedachten van de wereld zijn in het begin aantrekkelijk, maar daarna verliezen ze hun glans en laten ze je leeg achter, ontevreden. Zo laten ze je achter: als iets leegs.

Gedachten aan God daarentegen roepen in het begin een zekere weerstand op – “Maar dit saaie gedoe over heiligen wil ik niet lezen” – maar wanneer je ze verwelkomt brengen ze een ongekende vrede, die lang aanhoudt.

Onderscheidingsvermogen

Dit is het andere aspect: het eindpunt van de gedachten. Op het eerste gezicht lijkt de situatie niet zo duidelijk. Er is een ontwikkeling gaande van ons onderscheidingsvermogen: wij begrijpen bijvoorbeeld wat goed voor ons is, niet op een abstracte manier, maar in de loop van ons leven.

In de regels voor onderscheiding, de vrucht van deze fundamentele ervaring, legt Ignatius een belangrijke voorwaarde vast die helpt om dit proces te begrijpen: “Bij wie van de ene doodzonde in de andere vervallen, heeft de vijand meestal de gewoonte om hun bedrieglijke genoegens voor te stellen. Hij zorgt ervoor dat zij zich genietingen en zintuiglijke genoegens voorspiegelen om hen nog meer in hun ondeugden en zonden te bevestigen en te doen toenemen. De goede geest gaat bij hen op de tegenovergestelde wijze te werk: hij laat hen niet met rust en door het morele oordeel van de rede knaagt hij aan hun geweten.” (Geestelijke Oefeningen, 314). Maar dit is niet goed.

Degene die onderscheidt heeft al een geschiedenis achter de rug, een geschiedenis die absoluut gekend moet worden. Want onderscheiding is niet een soort orakel of een laboratoriumexperiment, zoals kop of munt gooien. De grote vragen rijzen op wanneer wij al een stuk van onze levensweg hebben afgelegd, en het is op die weg dat wij moeten terugkeren om te begrijpen waarnaar wij op zoek zijn.

Als wij in het leven een bepaalde weg gaan en ons afvragen: “Maar waarom loop ik in deze richting, wat zoek ik?”, dat is waar onderscheiding plaatsvindt. Toen Ignatius gewond in het huis van zijn vader terecht kwam, dacht hij helemaal niet aan God of hoe hij zijn leven moest beteren, nee.

Ervaring van vreugde

Hij heeft zijn eerste ervaring met God door naar zijn eigen hart te luisteren, dat hem een merkwaardige omkering laat zien: dingen die op het eerste gezicht aantrekkelijk zijn, laten hem ontgoocheld achter, en bij andere, minder schitterende dingen voelt hij een vrede die blijvend is.

Ook wij ervaren dit: vele malen blijven we ergens mee bezig en dan worden we teleurgesteld. Als we in plaats daarvan een werk van naastenliefde doen, iets goeds, voelen we iets van geluk, een goede gedachte, iets van vreugde. Dat is onze eigen ervaring.

Luisteren met je hart

Hij, Ignatius, heeft zijn eerste ervaring met God, luisterend naar zijn eigen hart, dat hem een merkwaardige ommekeer laat zien. Dit is wat wij moeten leren: te luisteren naar ons eigen hart: om te weten wat er aan de hand is, welke beslissing we moeten nemen. Om een oordeel te vellen over een situatie, moet men luisteren naar het eigen hart.

Wij luisteren naar de televisie, de radio, de mobiele telefoon, wij zijn meesters in het luisteren, maar ik vraag jullie: weet jullie hoe je naar je hart moet luisteren? Sta stil en vraag je af: “Maar hoe is het met mijn hart? Is het tevreden, is het verdrietig, is het op zoek naar iets?” Om goede beslissingen te nemen, moet je naar je hart luisteren.

Heiligenverhalen lezen

Daarom stelt Ignatius voor om de levensverhalen van de heiligen te lezen, omdat zij op een verhalende en begrijpelijke manier Gods manier van doen laten zien in het leven van mensen die niet zo verschillend zijn van ons, omdat de heiligen van vlees en bloed waren zoals wij. Hun daden spreken de onze aan en helpen ons de betekenis ervan te begrijpen.

In het beroemde getuigenis van de tegenstrijdige gevoelens die Ignatius had, het ene toen hij de ridderverhalen las en het andere toen hij de heiligenlevens las, kunnen we een ander belangrijk aspect van onderscheiding herkennen, dat we de vorige keer hebben genoemd.

Er is een schijnbare willekeur in het verloop van het leven: alles lijkt voort te komen uit een onbeduidend toeval. Er waren geen boeken over ridders, alleen over heiligenlevens: een toevalligheid die toch een mogelijk keerpunt vormt. Pas na een tijdje zal Ignatius zich dat realiseren, en dan zal hij er zijn volle aandacht aan schenken.

Luister goed: God werkt door ongeplande gebeurtenissen: toevallig overkwam mij dit, toevallig ontmoette ik deze persoon, toevallig zag ik deze film, het was niet gepland maar God werkt door ongeplande gebeurtenissen, en ook door tegenvallers: “Ik wilde gaan wandelen, maar ik had pijn aan mijn voeten, ik kon niet gaan…” Is dit tegenslag? Of wat zegt God je, wat zegt het leven je daar?

Let op het onverwachte

We zien dit ook terug in een tekst uit het evangelie volgens Matteüs: een man die een akker omploegt, stuit per ongeluk op een begraven schat. Een geheel onverwachte situatie. Maar wat belangrijk is, is dat hij het ziet als de meevaller van zijn leven en dienovereenkomstig besluit: hij verkoopt alles en koopt die akker (vgl. 13, 44).

Ik geef jullie één advies: let op het onverwachte, “maar dit had ik niet verwacht”. Spreekt het leven daar tegen je, spreekt de Heer tegen je, of spreekt de duivel tegen je? Iemand. Je moet onderscheiden hoe je reageert op onverwachte dingen.

Leer je hart kennen

Ik zat rustig thuis en toen kwam mijn schoonmoeder. Hoe reageer je op je schoonmoeder? Is het liefde of iets anders? En dan doe je aan onderscheiding. Ik was lekker aan het werk op kantoor en toen kwam een vriend me zeggen dat hij geld nodig heeft. Hoe reageerde je? Kijk wat er gebeurt als we dingen meemaken die we niet verwachten, Zo leren we ons hart kennen als het in beweging wordt gebracht.

Onderscheiding is een hulpmiddel om de signalen herkennen waardoor de Heer zich doet kennen in onverwachte, zelfs onaangename situaties, zoals de beenwond was voor Ignatius. Daaruit kan een levensveranderende ontmoeting voortkomen, voor altijd, zoals het geval was bij Ignatius.

Is Hij het die handelt?

Er kan iets ontstaan waardoor je beter op je pad komt of er juist vanaf dwaalt. Ik weet het niet, maar let op en de mooiste rode draad is het onverwachte: “hoe beweeg ik me in het aangezicht hiervan?” Moge de Heer ons helpen onze harten te horen en te zien wanneer Hij het is die handelt en wanneer Hij het niet is, maar iets anders. (Vertaling Susanne Kurstjens)