Tijdens de algemene audiëntie van 25 mei riep paus Franciscus de ouderen op jongeren te behoeden voor de verleiding van wereldse kennis die verstoken is van levenswijsheid.
Beste broeders en zusters, goedemorgen!
Wij blijven opnieuw stilstaan bij de ouderdom en in deze bezinning komen wij vandaag het Boek Prediker tegen, een ander juweel uit de Bijbel.
In onze bezinning op de ouderdom – wij blijven ons bezinnen op de ouderdom – worden wij vandaag geconfronteerd met het Boek Prediker, een ander juweel in de Bijbel. Bij een eerste lezing word je getroffen door het boek en laat het je verbijsterd achter door de woorden die steeds terugkomen: “Alles is ijdel”. Het komt steeds terug: alles is ijdel, wind, stof, schaduw.
Het is verbazingwekkend om die uitdrukkingen in de Schrift aan te treffen, uitdrukkingen die de zin van het bestaan in twijfel trekken.
In werkelijkheid is Predikers voortdurende heen en weer slingeren tussen de zin en onzin van het leven een manier om de kennis van het leven ironisch weer te geven. Het is kennis die losstaat van de dorst naar gerechtigheid, want daarvoor staat Gods oordeel borg.
De conclusie van het boek wijst de weg uit de beproeving: “Vrees God en onderhoud zijn geboden; daar komt voor een mens alles op aan” (12,13). Dit is het advies om hiermee om te gaan.
Het kan lijken alsof de realiteit van het leven soms alle tegenstellingen in zich draagt en alsof iedereen hetzelfde lot staat te wachten: in het niets eindigen. Dan kunnen we denken dat de weg van de onverschilligheid de enige remedie is tegen pijnlijke ontgoocheling.
We kunnen onszelf gaan afvragen: Hebben onze inspanningen de wereld veranderd? Is er iemand in staat om het verschil tussen rechtvaardigen en onrechtvaardigen af te dwingen? Het lijkt erop dat dit allemaal zinloos is: waarom dan al die moeite doen?
“We kunnen denken dat onverschilligheid de enige remedie is tegen ontgoocheling”Tweet dit!
Het is een soort negatieve intuïtie die in elk seizoen van het leven kan opkomen, maar het lijdt geen twijfel dat de ontmoeting met ontgoocheling vooral in de ouderdom tevoorschijn komt. Op oudere leeftijd krijg je te maken met ontgoocheling.
Het is daarom van doorslaggevend belang dat ouderen zich verzetten tegen de demoraliserende gevolgen van die ontgoocheling. Als ouderen, die alles wel gezien hebben, hun passie voor gerechtigheid intact houden, dan is er hoop voor de liefde, en ook voor het geloof.
En voor de wereld van vandaag is het cruciaal dat we door deze crisis komen, die een heilzame crisis is. Waarom? Omdat een cultuur waarin men alles wil meten en manipuleren, uiteindelijk leidt tot een cultuur waarin collectief de betekenis, de liefde en zelfs het goede wordt ontmoedigd.
Die ontmoediging ontneemt ons de wil om in actie te komen. Een zogenaamde ‘waarheid’, die de wereld slechts vaststelt, stelt ook de onverschilligheid vast voor de tegenstellingen en levert die, zonder verlossing, over aan de stroom van tijd en het lot van het niets.
Die vorm van het moderne zoeken naar waarheid is gehuld in wetenschappelijkheid, maar is ook extreem ongevoelig en amoreel en heeft zich laten verleiden om de passie voor gerechtigheid geheel los te laten en niet meer te geloven in lot, belofte en verlossing.
Dit nieuwe cynische denken waarin kennis en onverantwoord gedrag samenvallen, is een harde reactie op de moderne cultuur, die praktisch alles wil toevertrouwen aan de exacte kennis van zaken. De kennis die ons losmaakt van de moraal lijkt aanvankelijk namelijk een bron van vrijheid en energie, maar leidt spoedig tot verlamming van de ziel.
Prediker ontmaskert op ironische wijze deze fatale verleiding van een almacht van kennis, een delirium van alwetendheid, die leidt tot een onmacht van de wil. De monniken van de vroegste christelijke traditie stelde deze ziekte van de ziel al nauwkeurig vast, die plotselinge ijdelheid van kennis zonder geloof en zonder moraal, die illusie van waarheid zonder rechtvaardigheid. Ze noemden die ziekte ‘lusteloosheid’.
Die lusteloosheid is voor iedereen een verleiding, zelfs voor ouderen. Het is niet gewoon luiheid, nee het is meer. Het is niet gewoon depressie, nee. De lusteloosheid is veeleer de overgave aan de kennis van de wereld zonder de hartstocht voor gerechtigheid en de daaruit voortvloeiende actie.
“Wij zijn een maatschappij van vermoeidheid!”Tweet dit!
Kennis die alle ethische verantwoordelijkheid en alle genegenheid voor het ware goede afwijst, leidt tot een leegte van zin en kracht en dat is niet ongevaarlijk. Dit zijn de krachten van de rede die gek zijn geworden, cynisch geworden door een overmaat aan ideologie.
In feite zijn wij, met al onze vooruitgang, met al onze welvaart, werkelijk een “vermoeide maatschappij” geworden. Denk hier eens over na: wij zijn een maatschappij van vermoeidheid! Wij worden verondersteld een wijdverspreide welvaart te produceren, maar we tolereren een wetenschappelijk selectieve gezondheidszorg.
Wij worden verondersteld geen grenzen te stellen aan de vrede, en wij zien steeds meer meedogenloze oorlogen tegen weerloze mensen. De wetenschap gaat vooruit, natuurlijk, en dat is goed. Maar de wijsheid van het leven is iets heel anders, en die lijkt te stagneren.
Tenslotte ontneemt deze niet affectieve en onverantwoordelijke rede ons ook de zin en energie om de kennis van de waarheid te zoeken. Het is geen toeval dat dit de tijd is van nepnieuws, collectief bijgeloof en pseudowetenschappelijke waarheden.
Het is merkwaardig: in deze cultuur van kennis, van alles weten, zelfs van de precisie van de kennis, heeft zich veel hekserij verspreid, maar wel onderlegde hekserij. Het is hekserij met een zekere cultuur, maar die leidt je naar een leven van bijgeloof.
Aan de ene kant wil men met intelligentie de kennis van dingen tot op het bot onderzoeken. Aan de andere kant hebben mensen iets anders nodig en kiezen ze de weg van het bijgeloof en kennen van de dingen tot in de wortels; aan de andere kant de ziel die iets anders nodig heeft en de weg van het bijgeloof neemt en in hekserij eindigt.
Van de ironische wijsheid in Prediker kunnen de ouderen de kunst afkijken om het bedrog te ontmaskeren dat schuilgaat in de waan van een waarheid die verstoken is van de passie voor rechtvaardigheid.
Ouderen die rijk zijn aan wijsheid en humor doen zoveel goeds voor jongeren! Zij behoeden hen voor de verleiding van een droevige wereldse kennis die verstoken is van de wijsheid van het leven. En ook brengen deze ouderen jongeren terug naar Jezus’ belofte: “Zalig die jongeren en dorsten naar gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden” (Mt. 5,6).
Het zijn de ouderen die de honger en dorst naar gerechtigheid in jongeren zullen zaaien. Houd moed ouderen en ga voorwaarts! Wij hebben een hele belangrijke missie in de wereld. Maar laten we alsjeblieft niet vervallen in dat weinig concrete, irreële, ontwortelde idealisme, in – voor alle duidelijkheid – de hekserijen van het leven. (Vertaling Susanne Kurstjens)
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.