Tijdens de algemene audiëntie van 20 oktober legt paus Franciscus uit hoe wij enkel vrij kunnen zijn als we dienstbaar zijn aan de ander. “Doen wat je zelf wil, is geen vrijheid.”
Beste broeders en zusters, goedemorgen!
In deze periode hebben we het, al luisterend naar de Brief aan de Galaten, over de vrijheid van het geloof. Door dit kind dat zo vrij was om naderbij te komen en zich te gedragen alsof hij thuis is, moest ik denken aan wat Jezus heeft gezegd over de spontaniteit en de vrijheid van kinderen. Jezus zegt ons: “Als jullie niet als kinderen zijn, zullen jullie het Rijk der Hemelen niet binnengaan.”
De moed om de Heer naderbij te komen, open te staan voor de Heer, niet bang te zijn voor de Heer: ik dank dit kind voor de wijze les die hij ieder van ons heeft gegeven. Dat de Heer hem mag helpen bij zijn beperking, bij het opgroeien, want hij heeft een getuigenis gegeven dat recht uit zijn hart kwam. Kinderen hebben geen automatische machine die vertaalt van het hart naar het leven: het hart gaat zijn weg.
De apostel Paulus laat ons met zijn Brief aan de Galaten langzaam kennismaken met het grote nieuws van het geloof. Het is werkelijk groot nieuws, want het vernieuwt niet zomaar enkele aspecten van het leven, maar brengt ons tot een ‘nieuw leven’ dat we ontvangen hebben bij het doopsel. Daar werd het grootste geschenk over ons uitgestort: dat we kinderen zijn van God.
Wedergeboren in Christus zijn we overgegaan van een geloof bestaande uit wetten naar een levend geloof, waarvan de eenheid met God en onze broeders en zusters, ofwel de barmhartigheid, de kern is. Wij zijn van de slavernij van de angst en de zonde overgegaan in de vrijheid van Gods kinderen. Nogmaals het woord ‘vrijheid’.
Laten we vandaag beter proberen te begrijpen wat voor Paulus de kern van die vrijheid is. Paulus zegt dat dit iets heel anders is dan een “voorwendsel voor de zelfzucht” (Gal. 5,13): vrijheid is dus niet leven als een losbol, en het vlees ofwel je instinct, je eigen zin en je egoïstische impulsen volgen.
Integendeel, de vrijheid van Jezus brengt ons ertoe, aldus Paulus, “om elkaar te dienen in de liefde” (vlg. Gal. 5,13). Noem je dit slavernij? Ja, de vrijheid in Christus kent aspecten van ‘slavernij’, die ons aanzetten tot dienstbaarheid, tot leven voor anderen. Met andere woorden: de ware vrijheid komt volledig tot uitdrukking in de naastenliefde.
“We zijn vrij om te dienen, niet om te doen wat we willen”
Tweet dit!
Opnieuw lopen we hier tegen een paradox van het Evangelie aan: we zijn vrij om te dienen, niet om te doen wat we willen. We zijn vrij om te dienen en van daaruit komt de vrijheid voort. Wij vinden onszelf volledig in de mate waarin wij onszelf geven, wanneer wij de moed hebben om onszelf te geven. Wij bezitten het leven als wij het verliezen (vgl. Mc. 8,35). Dat is het pure Evangelie.
Maar hoe verklaar je die paradox? Paulus’ antwoord is even eenvoudig als moeilijk: “door de liefde” (Gal. 5,13). Er is geen vrijheid zonder liefde. De egoïstische vrijheid van doen wat je wil, dat is geen vrijheid, want die is gericht op zichzelf en niet vruchtbaar. Het is Christus’ liefde die ons heeft bevrijd en het is nog altijd de liefde die ons bevrijdt van de ergste slavernij, die van ons eigen ik.
De vrijheid groeit dus door de liefde. Maar let wel: niet door de intieme liefde, de liefde uit de film, of de passie die enkel zoekt naar wat fijn en leuk is, maar de liefde die we in Christus zien: de naastenliefde.
Dat is de ware vrije en bevrijdende liefde. Dat is de liefde die straalt door de kosteloze dienstbaarheid, naar Jezus’ voorbeeld, die de voeten wast van zijn leerlingen en zegt: “Ik heb u een voorbeeld gegeven, opdat gij zoudt doen zoals Ik u gedaan heb” (Joh. 13,15). Elkaar dienen.
Voor Paulus is vrijheid dus niet “doen wat je leuk vindt en waar je zin in hebt”. Dat soort vrijheid, zonder een doel en zonder kader, is een lege vrijheid: die klopt niet. En daarvan word je dan ook van binnen leeg.
Hoe vaak merken we niet, als we ons instinct hebben gevolgd, dat we ons van binnen leeg voelen en met het idee dat we de schat van onze vrijheid misbruikt hebben, de schoonheid het ware goede voor onszelf en de anderen te kunnen kiezen. Alleen die vrijheid is volledig, concreet, en leidt ons binnen in het echte leven van elke dag. De ware vrijheid bevrijdt ons altijd. Als we echter die vrijheid zoeken van ‘wat ik wel en niet leuk vind’, eindigen we leeg van binnen.
In een andere brief, de eerste aan de Korintiërs, reageert Paulus op mensen die een verkeerd idee van vrijheid hebben. “Alles is geoorloofd”, zeggen zij. “Ja, maar niet alles is heilzaam”, antwoordt Paulus. “Alles is geoorloofd, maar niet alles is dienstig”, kaatst hij terug.
Hij voegt eraan toe “Niemand zoeke zijn eigen voordeel, maar dat van zijn naaste” (1 Kor. 10,23-24). Dat is de regel om elke vorm van egoïstische liefde te ontmaskeren.
“Als de vrijheid niet dienstbaar is aan het goede, is die niet vruchtbaar”
Tweet dit!
Ook voor degenen die de neiging hebben hun vrijheid te beperken tot hun eigen verlangens, stelt Paulus de liefde voorop. De vrijheid geleid door de liefde is de enige vorm die ons en de ander bevrijdt, die weet te luisteren zonder op te dringen, die weet te liefhebben zonder te verstikken, die opbouwt en niet vernietigt, die anderen niet uitbuit voor eigen gewin, en die goed is voor anderen zonder daar zelf baat bij te hebben.
Kortom, dit is de test: als de vrijheid niet dienstbaar is aan het goede, dreigt die steriel te worden en zonder vrucht te blijven. Maar als de vrijheid gevoed wordt door de liefde, leidt die naar de armen en herkent die in hun gezichten dat van Christus.
Daarom geeft de dienstbaarheid naar elkaar Paulus in zijn brief aan de Galaten de kans om de nadruk te leggen op iets dat zeker niet van ondergeschikt belang is: al pratend over de vrijheid die hij van de andere apostelen kreeg om te evangeliseren, onderstreept hij dat hij van hen een ding moest doen: denken aan de armen (vgl. Gal. 2,10).
Dat is interessant. Toen ze na de ideologische strijd tussen Paulus en de apostelen tot een akkoord kwamen, zeiden de apostelen dit: “Ga door, ga door, maar vergeet de armen niet.” Ofwel, laat je vrijheid van verkondiger een vrijheid van dienstbaarheid aan de ander zijn, niet voor jezelf, om te doen wat je zelf wil.
We weten dat een van de meest wijdverspreide ideeën over vrijheid deze is: “Mijn vrijheid eindigt waar de jouwe begint.” Maar hier ontbreekt de relatie! Het is een individualistische visie.
Wie echter het geschenk van de bevrijding heeft ontvangen die door Jezus bewerkstelligd is, kan niet denken dat de vrijheid bestaat uit je ver houden van anderen, hen als lastpakken zien, en kan niet denken dat de mens op zichzelf staat, maar juist altijd ingebed in een gemeenschap. De sociale dimensie is van fundamenteel belang voor christenen, en geeft hun de kans om het algemeen welzijn in ogenschouw te nemen, niet het eigenbelang.
Vooral op dit historische moment moeten wij de gemeenschappelijke en niet de individualistische dimensie van de vrijheid herontdekken. De pandemie heeft ons geleerd dat wij elkaar nodig hebben.
Maar het is niet voldoende om dat te weten, we moeten elke dag concreet beslissen om die weg te gaan. Laten we uitspreken en geloven dat de ander geen obstakel is voor mijn vrijheid, maar de kans om die ten volle te realiseren. Omdat onze vrijheid ontstaat vanuit Gods liefde en groeit door de naastenliefde. (Vertaling Susanne Kurstjens)
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
