<

Geef om katholieke journalistiek

doneer
Paus Franciscus

‘Zonder zelfkennis kun je niet groeien in vrijheid’

KN Redactie 5 oktober 2022
image
Paus Franciscus begroet gelovigen tijdens de algemene audiëntie van 5 oktober. Foto: CNS - Paul Haring

Tijdens de algemene audiëntie van 5 oktober sprak paus Franciscus over het belang van zelfkennis om goed te kunnen onderscheiden.

Beste broeders en zusters,

We gaan door met het onderwerp onderscheiding. De vorige keer keken we naar het gebed als een onmisbaar element daarvan, het gebed in de zin van vertrouwdheid met en vertrouwen op God. Het gebed van kinderen tot de Vader, het gebed met een open hart. Daarover ging de vorige catechese.

Jezelf kennen is niet eenvoudig

Vandaag wil ik, bijna op een aanvullende manier, benadrukken dat goed onderscheidingsvermogen ook zelfkennis vereist. Jezelf kennen. En dit is niet gemakkelijk. Bij onderscheidingsvermogen zijn namelijk onze menselijke vermogens betrokken: geheugen, verstand, wil, affecties.

Vaak weten we niet hoe we moeten onderscheiden omdat we onszelf niet goed genoeg kennen, en dus niet weten wat we werkelijk willen. We horen vaak: “Die persoon, waarom heeft hij zijn leven niet op orde? Hij heeft nooit geweten wat hij wil.” Dat is een extreem voorbeeld. Maar ook ons overkomt het dat we niet echt weten wat we willen; we kennen onszelf niet goed genoeg.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Verschuilen achter een masker

Aan de basis van geestelijke twijfels en beroepscrises ligt niet zelden een ontoereikende dialoog tussen ons geloofsleven en onze menselijke, cognitieve en affectieve vermogens. Een geestelijk auteur, T.H. Green, merkte op hoeveel moeilijkheden op het gebied van onderscheiding verwijzen naar problemen van andere aard, die erkend en onderzocht moeten worden.

Green schrijft: “Ik ben tot de overtuiging gekomen dat het grootste obstakel voor ware onderscheiding (en voor werkelijke groei in gebed) niet de ongrijpbaarheid van God is, maar het feit dat we onszelf niet voldoende kennen, en zelfs niet willen kennen zoals we werkelijk zijn. We verbergen ons bijna allemaal achter een masker, niet alleen tegenover anderen, maar ook als we onszelf in de spiegel aankijken.” We hebben allemaal de verleiding om een masker te dragen, zelfs voor onszelf.

Geduldig zielsonderzoek

Onwetendheid over Gods aanwezigheid in ons leven gaat hand in hand met onwetendheid over onszelf – God negeren en onszelf negeren – onwetendheid over de kenmerken van onze persoonlijkheid en onze diepste verlangens.

Onszelf kennen is niet moeilijk, maar wel vermoeiend: het vergt geduldig zielsonderzoek. Het vereist het vermogen om te stoppen, om de automatische piloot uit te schakelen, om ons bewust te worden van onze manier van doen, de gevoelens die in ons huizen, de terugkerende gedachten die ons bepalen, en vaak zonder dat we het weten.

“Onszelf kennen is niet moeilijk, maar wel vermoeiend”

Het vereist ook dat we onderscheid maken tussen emoties en geestelijke vermogens. “Ik voel” is niet hetzelfde als “ik ben ervan overtuigd”; “ik voel” is niet hetzelfde als “ik wil”. Zo zien we in dat het beeld dat we van onszelf en de werkelijkheid hebben soms een beetje vertekend is.

Dit beseffen is een genade! Het komt inderdaad vaak voor dat onjuiste overtuigingen over de werkelijkheid, gebaseerd op ervaringen uit het verleden, ons sterk beïnvloeden en onze vrijheid beperken om te kiezen voor wat echt belangrijk is in ons leven.

Geestelijke ‘wachtwoorden’

In het tijdperk van de informatietechnologie weten we hoe belangrijk het is om wachtwoorden te kennen om toegang te krijgen tot programma’s waar de meest persoonlijke en waardevolle informatie zich bevindt. Maar het geestelijk leven heeft ook zijn ‘wachtwoorden’: er zijn woorden die het hart raken omdat ze verwijzen naar datgene waarvoor we het gevoeligst zijn.

De verleider, ofwel de duivel, kent die wachtwoorden goed, en het is belangrijk dat wij ze ook kennen, zodat we niet uitkomen op een plek waar we niet willen zijn. Verleiding stelt niet noodzakelijkerwijs slechte dingen voor, maar vaak rommelige dingen, waaraan we overdreven belang hechten.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Gevoel van leegte en droefheid

Op die manier raken we gebiologeerd door de aantrekkingskracht die deze dingen in ons opwekken, dingen die mooi zijn maar een illusie, die niet kunnen waarmaken wat ze beloven, en ons dus uiteindelijk achterlaten met een gevoel van leegte en droefheid.

Dat gevoel van leegte en verdriet is een teken dat we een weg zijn ingeslagen die niet goed is, dat we gedesoriënteerd zijn geraakt. Het kan bijvoorbeeld gaan om een diploma, een carrière, relaties, allemaal dingen die op zichzelf lovenswaardig zijn, maar waaraan we, als we niet vrij zijn, onrealistische verwachtingen dreigen te verbinden, zoals bevestiging van onze waarde.

Groot lijden

Als je bijvoorbeeld denkt aan een studie die je doet, is dat dan alleen om jezelf te promoten, voor je eigen belang, of ook om de gemeenschap te dienen? Daaraan kun je zien wat de intentie van ieder van ons is. Uit dit misverstand komt vaak het grootste lijden voort, omdat geen van die dingen de garantie kan zijn voor onze waardigheid.

Daarom, beste broeders en zusters, is het belangrijk onszelf te kennen, de wachtwoorden van ons hart te kennen, waar we het meest gevoelig voor zijn. Om ons te beschermen tegen degenen die zich met overtuigende woorden aandienen om ons te manipuleren. Maar ook om te herkennen wat echt belangrijk voor ons is, en dat te onderscheiden van de huidige rages of flitsende en oppervlakkige slogans.

“Gebed en zelfkennis zijn basiselementen van het christelijk bestaan”

Vaak worden we geraakt door iets dat in een tv-programma wordt gezegd, of in een of andere reclame. Ons hart doet ons dan een weg gaan zonder vrijheid. Wees daar voorzichtig mee: ben ik vrij of laat ik me leiden door de gevoelens van het moment, of de provocaties van het moment?

Een hulp daarbij is het gewetensonderzoek, maar ik heb het niet over het gewetensonderzoek dat we allemaal doen als we gaan biechten. Het is niet: “Ik heb gezondigd van dit of dat…. Nee, een algemeen gewetensonderzoek van onze dag: wat is er vandaag in mijn hart gebeurd? “Er zijn veel dingen gebeurd…” Welke? Waarom? Welke sporen hebben ze in het hart achtergelaten?

Kostbaar in zijn ogen

Gewetensonderzoek doen, dat is de goede gewoonte om rustig na te lezen wat er in onze dag gebeurt, leren om in onze evaluaties en keuzes op te merken waar we het meeste belang aan hechten, wat we zoeken en waarom, en wat we uiteindelijk gevonden hebben.

Vooral leren herkennen wat ons hart verzadigt. Want alleen de Heer kan ons bevestigen in onze waarde. Hij zegt ons elke dag vanaf het kruis dat Hij voor ons is gestorven, om ons te laten zien hoe kostbaar wij zijn in zijn ogen. Er is geen obstakel of mislukking die zijn tedere omhelzing van je kan weghouden.

https://www.kn.nl/abonnementen/

Groeien in vrijheid

Het gewetensonderzoek helpt enorm,, omdat we dan zien dat ons hart geen weg is waar alles langskomt en wij er geen grip op hebben. Dat hebben we wel. Let op: wat is er vandaag gepasseerd? Wat is er gebeurd? Waarom reageerde ik? Wat maakte me verdrietig? Wat maakte me blij? Wat was slecht, heb ik anderen pijn gedaan?

Het gaat erom te zien hoe onze gevoelens ontstaan, waar we toe aangetrokken worden gedurende de dag. Niet vergeten! Laatst hadden we het over bidden, vandaag over zelfkennis. Gebed en zelfkennis stellen iemand in staat te groeien in vrijheid. Dit is groeien in vrijheid! Dit zijn basiselementen van het christelijk bestaan, kostbare elementen om je plaats in het leven te vinden. Bedankt. (Vertaling Susanne Kurstjens)

Een traditie van eeuwen tegenover de waan van de dag

In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.

Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.

Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.