Geef het beestje maar een naam. Niet ‘nepnieuws’ is het probleem in het Nederlandse publieke debat, zo concludeerden onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam onlangs, maar ‘pulpnieuws’.

Maar wat zij onder dat begrip verstaan, lijkt verdacht veel op wat wij inmiddels onder dat modewoord ‘nepnieuws’ zijn gaan scharen: complottheorieën, clickbaits en extremistische, tendentieuze en politiek gekleurde verhalen, die met name het online discours vervuilen en verharden.

Hardnekkig probleem

Dat deze trend zorgelijk is, behoeft amper betoog. Maar wat het probleem zo hardnekkig maakt, is dat dit pulpnieuws de keerzijde is van een ontwikkeling die we massaal toegejuicht hebben: namelijk de democratisering van de informatievoorziening.

Dat was van meet af aan dé grote belofte van het internet; volledig vrije informatieverschaffing, voor jan en alleman toegankelijk, niet voorgekauwd door instanties met politieke, ideële of commerciële bijbedoelingen. Iedereen zender en ontvanger tegelijk, geen afhankelijkheid meer van grote mediabedrijven.

Een utopie

Dat ideaal blijkt een utopie. En niet alleen omdat er des te meer (en vaak ook des te schimmiger) belangen een rol spelen op dat zogenaamd ‘vrije’ internet. Het probleem is fundamenteler: er zit een verkeerd mensbeeld achter. Het beeld namelijk van de mens als volstrekt autonoom individu, dat met louter het licht van zijn eigen rationaliteit zelfstandig zijn weg kan vinden in het woud van informatie. En daarin keurig feit van fictie kan onderscheiden, goed van kwaad, pulp van kwaliteit.

Helaas, dat beeld klopt niet, hoe graag we ons dat ook voorhouden. Zeker als het onszelf betreft; we willen best toegeven dat de buurman dat niet kan, die kraamt wel vaker onzin uit… Maar ik? Nee, ik kan dat prima, mij maken ze niets wijs! Laat mij maar een uurtje googelen, en ik weet meer over stikstof dan het RIVM.

Onchristelijk

Dit hoogmoedige zelfbedrog is wezenlijk onchristelijk, maar dat wil niet zeggen dat christenen er immuun voor zijn. Eerder integendeel. Ik zie een angstaanjagend grote vatbaarheid voor extremistische opvattingen en wilde complottheorieën in kerkelijke kringen. De ‘mainstream media’ vertrouwt men niet, want die verkopen toch alleen maar ‘nepnieuws’. Maar intussen trapt men wel met open ogen in de grootst mogelijke nonsens die verkondigd wordt op dubieuze sites die zichzelf als (letterlijk en figuurlijk) roomser dan de paus voordoen.

Dit is de eeuwige drogreden van het nepnieuws, of pulpnieuws, of hoe je het ook noemen wilt: wat ik zeg is waar, wat die ander zegt is nep of pulp. Nepnieuws is alles waarmee ik het niet eens ben. Het eigen kleine ikje is daarmee het enige selectiecriterium geworden, we erkennen geen enkele hogere autoriteit dan het ik. Dat is funest voor een werkelijk vrij debat, een werkelijk vrije pers en een werkelijk vrije samenleving.