Geschiedenis mag dan geen exacte wetenschap zijn, ze is er vaak niet minder precies om. We kunnen bijvoorbeeld met grote nauwkeurigheid het eerste gebruik van het gevleugelde woord ‘republiek der letteren’, vaststellen.
De Italiaanse geleerde Francesco Barbaro (1390-1454) gebruikte Respublica litteraria in een Latijnse brief van 6 juli 1417 aan een andere Italiaanse geleerde, Poggio Bracciolini (1380-1459). Deze laatste was in Duitse kloosters op zoek gegaan naar handschriften van de belangrijke werken uit de klassieke Oudheid en had onder meer de volledige De institutione Oratoria van Quintilianus (35-100) herontdekt in het klooster van St.-Gallen.
Deze kennis vormt de opmaat voor het boek van de Nijmeegse historicus Hans Bots over De republiek der letteren – De Europese intellectuele wereld 1500-1760. Bots laat zien dat het bij het begrip republiek der letteren gaat om een ideale republiek en de republiek van een ideaal: de gemeenschap van geleerden en geletterden op diverse gebieden die aan een vrije uitwisseling van ideeën doen; een internationale gemeenschap bovendien, die strekte van Zweden tot Zuid-Italië.
De republiek der letteren oversteeg ook religieuze verschillen, calvinistische hoogleraren in Leiden wisselden van gedachten met katholieke Fransen.
Het boek van Hans Bots, die eerder onder meer een biografie van Madame de Maintenon (“de heimelijke echtgenote van Lodewijk XIV”) schreef, is samengesteld uit vijf min of meer losstaande studies over diverse aspecten van de republiek der letteren.
Het boek begint met een algemene studie waarin Bots de ontwikkeling van de republiek der letteren behandelt: was deze aanvankelijk vooral een gemeenschap van letterkundigen die zich bezig hielden met wat we tegenwoordig onderzoek naar de klassieke talen zouden noemen, in de loop van de zeventiende eeuw ging het steeds meer om een gemeenschap van filosofen en later om een gemeenschap van natuurwetenschappers. In Nederland viel de republiek der letteren in belangrijke mate samen met de universitaire gemeenschap.
Toonaangevende Leidse hoogleraren als Scaliger en Lipsius gaven niet alleen privélessen aan veelbelovende studenten, ze onderhielden vooral briefwisselingen met collega’s in heel Europa. Bots laat zien hoe de brief de communicatievorm bij uitstek was tussen de burgers van de republiek der letteren. De geleerdenbrief was een zelfstandig literair genre met eigen regels over wat hoorde en wat niet.
Men schreef aanvankelijk in het Latijn en vanaf de 17e eeuw steeds meer in het Frans. Naast de brief was het tijdschrift een belangrijk medium en de boekhandel in Nederland had een sleutelrol in de verbreiding van ideeën. Aan deze laatste thema’s zijn de laatste twee hoofdstukken van dit heldere, informatieve en plezierig francofiele boek gewijd.
Hans Bots, De republiek der letteren – De Europese intellectuele wereld 1500-1760, Van Tilt, Nijmegen, 2018, 223 blz., 24,50, ISBN 978 946 0043 72 7
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
