De eerste aflevering van de ‘Maliebaandialogen’ bracht begin deze maand de heldhaftigheid van kardinaal de Jong in prime time op televisie.
Hoewel Dennis Coenen als type sterk verschilt van de lange, onhandige, zich constant versprekende prelaat, deed de acteur de historische werkelijkheid vergeten met een overtuigende acteerprestatie waarin hij de kijkers wist mee te zuigen in de duivelse dilemma’s waarvoor de Utrechtse aartsbisschop zich in oorlogstijd zag geplaatst.
Nu is er ook een nieuwe biografie van de hand van Henk van Osch. Daarin beschrijft hij De Jongs jeugd op Ameland, waar de bakkerszoon in 1885 geboren was, en diens leven voor de Kerk.
Dat begint eigenlijk al in 1898, wanneer Jan gaat studeren aan het kleinseminarie van Culemborg. Zijn grote verstand en geheugen, alsmede een legendarische leeswoede (je kon hem niet erger plagen dan door een boek onbereikbaar weg te leggen), leken hem voor te bestemmen voor de wetenschap.
Hij promoveerde in Rome en schreef zijn beroemde Handboek der Kerkgeschiedenis (1929-31). Maar midden in de spannende jaren dertig werd hij pardoes benoemd tot hulpbisschop (1935) en aartsbisschop van Utrecht (1936). Niemand vond hem ongeschikter dan hijzelf.
Als de oorlog uitbreekt, zijn we in het midden van het boek, al heeft de auteur die zwenkt tussen thematische en chronologische ordening er dan al voorschotjes op genomen.
Hinderlijk vind ik zijn neiging anachronistische beoordelingen te geven van situaties die ons nu gedateerd overkomen, zoals de overdreven aandacht voor kuisheid en dergelijke.
Het is echter de taak van een historicus die voor de lezer begrijpelijk te maken, niet om die bits te veroordelen met vermeende wijsheid achteraf, die mogelijk ooit net zozeer waan van de dag zal blijken te zijn.
Dat gezegd hebbende, moet ik zeggen dat de hoofdstukken over de oorlog meeslepend zijn, alsof de auteur hier zijn persoonlijke agenda vergeet, en alleen nog oog heeft voor zijn held.
Jammer dan weer dat hij in zijn politiek-correcte veroordeling van paus Pius XII de plank misslaat. Ook al heeft de auteur Church of Spies (2015) van Mark Riebling niet kunnen meenemen, ook zonder dat we wisten dat Pius XII nauw betrokken was bij het Duitse verzet tegen Hitler, is de veroordeling van Van Osch onevenwichtig.
Juist de gewetenswroeging van kardinaal de Jong herinnert eraan hoe aan elke opstelling, ook aan de flinke en principiële, het prijskaartje van een aantal vermoorde Joden hing.
De ‘nabeschouwing’ is misschien wel het meest geslaagde deel. Hier maakt Van Osch in een tiental pagina’s een prachtige balans op van leven en karakter van Jan de Jong. Maar hoe lezenswaardig ook, de definitieve biografie is dit niet.
Henk van Osch, Kardinaal de Jong. Heldhaftig en behoudend. Uitg. Boom, 350 pp., pb., € 24,90, ISBN 978 90 8953 937 3
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
