In een eerste ronde stemde een krappe meerderheid van de leden van de Rabobank onlangs voor een reorganisatie, die op 26 juni in een tweede stemronde bekrachtigd moet worden. Volgens Kees Cools, bestuursadviseur en voormalig hoogleraar corporate finance en governance in Groningen en Tilburg, zou dat een verdere ontmanteling betekenen van het coöperatieve karakter van de bank.

Wat is een coöperatie ook alweer?

Cools: “De wortels van de coöperatie zijn tweeledig. Enerzijds liggen die in het Engeland van het midden van de achttiende eeuw, waar toen de Fenwick-weverscoöperatie werd opgericht. Anderzijds is de coöperatie ook heel duidelijk geworteld in de katholiek-sociale traditie. Denk aan pater Van den Elsen, de ‘boerenapostel’ uit Gemert, oprichter van de Boerenleenbank – de latere Rabobank.

Coöperaties zijn er in allerlei soorten en maten, maar de essentie is dat mensen in dezelfde beroepsgroep de koppen bij elkaar steken om de gemeenschappelijke belangen te behartigen. Zo kunnen ze zich beschermen tegen de uitwassen van de vrije markt enerzijds en een bemoeizuchtige overheid anderzijds. Dat heeft altijd prima gefunctioneerd.”

Toch staat er bij de Rabobank een reorganisatie voor de deur, waarbij  die oude coöperatieve structuur verder wordt afgebroken. Waarom?

“Zelf noemen ze het een ‘coöperatie nieuwe stijl’, maar dat vind ik zeer misleidend – men zet weldegelijk een nieuwe bijl aan de coöperatieve wortels. Het voornaamste argument lijkt te zijn dat die structuur omslachtig en stroperig is. In een coöperatie hebben alle leden een gelijke stem. Ze moeten dus, in een getrapte vorm, geraadpleegd worden over gezamenlijke besluiten. Eerder heeft de Rabobank al gekozen voor centralisatie en het land in veertien regio’s onderverdeeld, zodat de centrale directie niet steeds al die plaatselijke banken hoefde te consulteren of af te reizen. Maar dat wordt nu verder teruggebracht naar vijf regio’s.

De afstand tussen de vijf nieuwe directies en de klant wordt zo alleen maar vergroot. In plaats van een plaatselijke directeur die de mensen kennen, krijgen ze straks een regiodirecteur die dan heel af en toe bijvoorbeeld vanuit Maastricht naar Vlissingen komt rijden – want zo groot zijn die regio’s. Maar wat weet een Limburger nou helemaal van de lokale samenleving in Zeeland?

Daarbij: de echte problemen met de klantbediening die er zijn bij de Rabobank, worden hiermee niet opgelost. Bijvoorbeeld dat het voor klanten al snel een maand kost om een hypotheek af te sluiten, en twee à drie maanden voor een zakelijke kredietverlening of het openen van een nieuwe zakelijke rekening. De flexibiliteit en menselijke maat nemen alleen maar verder af. Als iets niet in het systeem past, dan houdt het direct op, dan wordt het doorverwezen naar hogerhand.”

Maar het argument van de efficiëntie is toch niet helemaal onbegrijpelijk?

“Inderdaad niet als je zelf – zoals de huidige Rabo-directie – totaal geen wortels hebt in de coöperatie. Dan denk je alleen maar: dat kost me te veel tijd. Maar daar zou ik tegenin willen brengen: we leven in een tijd van vergaande individualisering. Mensen horen nergens meer bij, voelen zich amper nog betrokken, raken vervreemd. Als je dat wil doorbreken, dan heb je juist een coöperatieve structuur nodig. Ja, dat kost tijd, dat lijkt inefficiënt, maar wat dan nog? Samenleven wordt niet gedreven door efficiëntie, het leven is nu eenmaal complex.

Op steeds meer plekken zien mensen dat het op maximale winst gerichte aanhouderskapitalisme niet werkt, en dat precies die coöperatie een uitstekend alternatief model kan zijn. Her en der ontstaan ook nieuwe coöperaties, bijvoorbeeld op het gebied van biologische landbouw. Maar het is bijna onmogelijk om van een groot beursgenoteerd bedrijf ineens een coöperatie te maken. En dan hebben we er één die nog echt wel als coöperatie is georganiseerd, en dan gaan we die afbreken… Dat vind ík nou onbegrijpelijk.”