Combineer de woorden holod (honger) en mor (uitroeiing), en je krijgt Holodomor, een term die in Oekraïne nog altijd de haren te berge doet rijzen. Onwillekeurig schiet bij die term ook het woord Holocaust door het hoofd. En toeval of niet, de sfeer in de Holodomor-gedenkplaats in Kiev lijkt op die in Yad Vashem, de Holocaust-gedenkplaats in Jeruzalem.
Holodomor draagt dus ook een sterke connotatie met zich mee van een bewust opgewekte hongersnood, door het Sovjetregime onder Stalin bedoeld of op zijn minst niet voorkomen, om de Oekraïners eronder te krijgen. De ondertitel van het recent in het Nederlands verschenen Rode Hongersnood van Anne Applebaum spreekt wat dat betreft boekdelen.
De Britse historica maakte eerder naam met boeken over de Goelag Archipel en het IJzeren Gordijn. In Rode Hongersnood beschrijft ze het tragische lot van Oekraïne, vanaf de Sovjetrevolutie van 1917 tot de nasleep van de Holodomor, die waarschijnlijk aan een kleine vier miljoen Oekraïners het leven kostte.
De honger was het gevolg van onder meer een giftige cocktail van Sovjetideologie (gedwongen collectivisatie van de landbouw en vaak gewelddadige graanvorderingen) en een tot in het absurde doorgevoerde werkelijkheidsontkenning: het communistisch beleid kon immers niet onsuccesvol zijn.
Terwijl de hongersnood al om de hoek lag, besloot Moskou bovendien de voedselexport te verhogen omwille van de harde, buitenlandse valuta. Het doet akelig denken aan de mechanismen die in communistisch China leidden tot een zelfs nog grotere ramp, door Frank Dikötter beschreven in Mao’s massamoord (2011).
Bij dit alles speelde, schrijft Applebaum, bovendien nog een ingebakken afkeer in de Russische geest van alles wat naar een eigen, Oekraïense identiteit zweemde. De Sovjets namen die over, want, zo vreesden ze, een nationaal streven in Oekraïne zou de eenheid van hun staat ondermijnen. De Oekraïense elite werd dus vervolgd en een politiek van ‘russificatie’ ingezet.
Applebaum eindigt haar boek – het is bijna onvermijdelijk – met het trekken van lijnen naar de huidige situatie. Boeiend, maar ook los daarvan is Rode hongersnood een aanbeveling meer dan waard.
Anne Applebaum, Rode hongersnood. Stalins oorlog tegen Oekraïne, 1917-1933. Uitg. Ambo|Anthos, 412 pp., pb., € 29,99, ISBN 978 90 26329 84 5
