Tijdens de algemene audiëntie van 12 september sprak paus Franciscus over de verschillende vormen van slavernij.

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

In de catechese van vandaag kom ik nog eens terug op het derde gebod over de rustdag. De Tien Geboden, afgekondigd in het boek Exodus, worden op bijna identieke wijze herhaald in het boek Deuteronomium; met uitzondering van dit derde gebod waar een waardevol verschil tevoorschijn komt: terwijl in Exodus de reden voor uitrusten ligt in de zegening van de schepping, wordt er in Deuteronomium juist het einde van de slavernij mee herdacht. Op deze dag moet de slaaf net als de meester uitrusten om de herinnering aan het Pasen van de bevrijding te vieren.

Veel soorten slavernij

De slaven kunnen namelijk per definitie niet uitrusten. Er bestaan veel soorten slavernij, zowel innerlijke als uiterlijke slavernij. Er zijn externe omstandigheden, zoals onderdrukking en levens die gegijzeld worden door geweld en door andere soorten ongerechtigheid. Er bestaan ook innerlijke gevangenissen, zoals psychologische blokkades, complexen, de beperkingen van ons karakter en andere dingen. Bestaat er in zulke gevallen rust? Kan een gevangen genomen of onderdrukte mens desondanks vrij blijven? En kan een persoon die gekweld wordt door innerlijke moeilijkheden vrij zijn?

Er zijn mensen die, zelfs in de gevangenis, een grote vrijheid van geest bezitten. Denk bijvoorbeeld aan St.-Maximiliaan Kolbe, of aan kardinaal Van Thuan, die duistere onderdrukking wisten te veranderen in plaatsen van licht. Zoals er ook mensen zijn die getekend worden door een grote innerlijke kwetsbaarheid, maar die toch de rust van de barmhartigheid kennen en die weten over te dragen. Gods barmhartigheid bevrijdt ons.

Wanneer je Gods barmhartigheid ontmoet, bezit je een grote innerlijke vrijheid en ben je ook in staat om die over te brengen. Daarom is het zo belangrijk om je open te stellen voor Gods barmhartigheid om geen slaven van onszelf te worden.

Wat is ware vrijheid?

Wat is dan de ware vrijheid? Bestaat die misschien uit keuzevrijheid? Zeker, dat is een deel van de vrijheid en we zetten ons ervoor in om dit mogelijk te maken voor elke man en vrouw (vlg. Gaudium et spes, 73). Maar we weten goed dat doen waar je zin in hebt, niet voldoende is om werkelijk vrij te zijn, en ook niet gelukkig. De ware vrijheid omvat veel meer.

Er is namelijk een vorm van slavernij die je meer gevangen houdt dan een gevangenis, meer dan een paniekaanval en meer dan wat voor ziekte dan ook: dat is de slavernij van je eigen ego. Die mensen die zichzelf de hele dag bekijken om hun ego te aanschouwen. En hun eigen ego is groter dan hun eigen lichaam.

Je ego kan een gevangenbewaarder worden die je martelt waar je ook gaat en die je de diepste onderdrukking bezorgt, die ‘zonde’ heet. Dat is niet het banale breken van een code, maar de mislukking van het bestaan en vervallen in slavernij (vlg. Joh. 8, 34). De zonde is uiteindelijk je ego laten spreken. “Ik wil dit doen en het maakt me niet uit of er een grens is, of een gebod en zelfs niet of het liefde is.”

Menselijke passies

Denken we aan het ego in de menselijke passies: de gulzigaard, de mens die gericht is op luxe, de vrek, de driftige, de jaloerse, de luie, de trotse en zo verder. Zij zijn slaven van hun ondeugden die hen tiranniseren en kwellen. Er is geen wapenstilstand voor de gulzigaard, want gulzigheid is de hypocrisie van de maag die vol is, maar ons doet geloven dat hij leeg is. De hypocriete maag maakt ons tot gulzigaards. Wij zijn slaven van een hypocriete maag.

Er is geen wapenstilstand voor de gulzigaard en voor degene met een hang naar luxe, die moeten leven van genot; de angst om zijn bezit vernietigt de vrek; altijd maar is hij geld aan het oppotten en doet hij anderen kwaad. Het vuur van de woede en het monster van de jaloezie leggen een bom onder relaties.

Schrijvers zeggen dat jaloezie je lichaam en geest groen doet zien, alsof ze ziek zijn. Jaloerse mensen hebben een groene ziel, want ze kunnen nooit de frisse tint bezitten van de gezonde ziel. De jaloezie vernietigt. De luie mens die elke vorm van inzet uit de weg gaat, is niet in staat tot leven. Het trotse egocentrisme – dat ego waarover ik sprak – drijft een wig tussen jou en de anderen.

Wie is de echte slaaf?

Beste broeders en zusters, wie is er dus de echte slaaf? Wie is degene die geen rust kent? Degene die niet in staat is lief te hebben! En al die ondeugden, die zonden en dat egoïsme verwijdert ons van de liefde en verhinderen ons lief te hebben. We worden slaven van onszelf en we kunnen niet liefhebben, omdat de liefde altijd op de ander is gericht.

Het derde gebod dat uitnodigt door te rusten de bevrijding te vieren, is voor ons christenen een profetie van de Heer Jezus; Hij die de innerlijke slavernij van de zonde te niet doet en de mens zo in staat stelt lief te hebben. Ware liefde is de ware vrijheid: het maakt ons los van ons bezit, herstelt onze relaties, weet de naaste te ontvangen en op waarde te schatten, verandert elke inspanning in een vreugdevolle gave en zorgt voor eenheid. De liefde maakt je ook vrij als je in de gevangenis zit en als je zwak of beperkt bent.

Dat is de vrijheid die we ontvangen van onze Verlosser, onze Heer Jezus Christus. (Vert. SvdB)