Het bijzonder onderwijs afschaffen is om vele redenen onwenselijk. Je kunt beter van alle openbare scholen bijzondere scholen maken.
Ondanks alle onzekerheid heeft de Nederlandse politieke discussie één constante factor: de vraag of het bijzonder onderwijs bestaansrecht heeft. Oftewel de vraag of katholieke, protestants-christelijke, joodse, vrije en nu ook islamitische scholen niet moeten worden afgeschaft.
Dit fenomeen speelt al sinds 1917, toen de gelijkbekostiging van openbaar en bijzonder onderwijs in artikel 23 van de Grondwet werd vastgelegd. In deze bijdrage willen we – na een historische schets – zowel enkele misverstanden uit de weg ruimen als een moderne invulling geven aan de vrijheid van onderwijs. Onze inzet hierbij is de kwaliteit van het bijzonder onderwijs als voorbereiding op de samenleving.
Artikel 23 vindt zijn oorsprong in de Bataafse republiek van 1796. In dat jaar werd onder andere de scheiding van Kerk en staat geregeld. Hierdoor verloor de hervormde Kerk haar bevoorrechte positie en begon de langzame emancipatie van Joden, katholieken, doopsgezinden en andere groepen.
Iedere groep burgers, onderwijskundig of levensbeschouwelijk georiënteerd, kon voortaan een school oprichten en rekenen op financiële gelijkstelling. Uiteraard op voorwaarde dat betreffende scholen zich aan de eisen van de wet houden. En zo ontstonden, naast de openbare scholen, enerzijds de confessioneel bijzondere scholen en anderzijds de algemeen bijzondere scholen op onderwijskundige grondslag (bijvoorbeeld Montessorischolen).
In de praktijk is deze vrijheid vruchtbaar gebleken. Zo heeft het bijzonder onderwijs de achterstandsprovincie Noord-Brabant omgetoverd tot een economische motor. Het honderdjarige katholieke OMO is daarvan één van de wegbereiders met de gedreven dr. Hendrik Moller als inspirator. Binnen- en buitenlands onderzoek bevestigt herhaaldelijk de waarde van het confessioneel onderwijs (Dronkers, van Doorn, Vermeulen, Hanushek).
Steeds weer gaan er stemmen op om het bijzonder onderwijs af te schaffen. Het meest kritieke punt dat wordt ingebracht luidt: het bijzonder onderwijs zou de integratie van (nieuwe) bevolkingsgroepen in de weg staan. De praktijk leert echter dat er op katholieke en protestantse scholen minstens zoveel kinderen zitten met buitenlandse roots als op openbare scholen.
En sterker nog, op deze scholen wordt op een intensieve manier werk gemaakt van de multiculturele en derhalve ook multireligieuze samenleving. De eigen christelijke achtergrond en de hoge mate van ouderbetrokkenheid blijken een positieve uitwerking te hebben op de kwaliteit van het onderwijs, ook inzake burgerschapsvorming.
Een ander argument luidt dat onderwijs beter neutraal kan zijn. Confessioneel onderwijs zou kinderen en jongeren indoctrineren, terwijl openbaar onderwijs neutraal zou zijn. Deze argumentatie is onjuist, omdat neutraal onderwijs onmogelijk is. Iedere leerkracht en ieder schoolsysteem hanteert, al dan niet bewust, waarden die het handelen aansturen. Beweren dat je neutraal bent, getuigt van onvoldoende inzicht in de onderliggende processen binnen het onderwijs.
Ook is dit argument ondoeltreffend, omdat de illusie van neutraliteit de beoogde dialoog en daarmee de mogelijkheid van (zelf-)kritiek overbodig maakt. Bijzonder onderwijs is zich bewust van haar eigen waardepatronen en legt daar rekenschap over af. Dit bewustzijn draagt bij aan een gezonde democratische praktijk binnen alle geledingen: ouders (ook als bestuurslid), leerkrachten en kinderen, c.q. jongeren en wel in wisselwerking met de samenleving.
Bijzonder onderwijs is ook democratisch gezien van waarde. Binnen een democratie is het belangrijk om zaken zo veel mogelijk van onderop binnen de samenleving te organiseren (subsidiariteit). Doordat de ouders al vanaf de stichting betrokken zijn bij de school, draagt dit bij aan vruchtbaar onderwijs.
Om deze inbreng van de ouders meer recht te doen pleiten we daarom niet alleen voor het behoud van bijzonder onderwijs. We pleiten ook voor de idee om alle openbare scholen om te vormen tot bijzondere scholen, waarbij de ouders kunnen bepalen welke uitgangspunten de school voor hun kinderen heeft. Eén van die uitgangspunten kan zijn dat je openbaar, dus algemeen toegankelijk wilt zijn. Maar noem het geen neutraal onderwijs. Want neutraliteit bestaat niet.
Dr. Bill Banning is identiteitsbegeleider SCALA en leraar op d’Oultremontcollege Drunen. Dr. Eppo Bruins is Tweede Kamerlid en woordvoerder onderwijs voor de ChristenUnie.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
