Wat heeft een mens nodig om echt, authentiek te kunnen liefhebben en relaties met zijn naaste te kunnen aangaan? Totale onafhankelijkheid, zo luidt het antwoord van de Zweedse overheid al decennialang. Wie de ander niet nodig heeft, zou pas echt in staat zijn hem lief te hebben. 

In de documentaire The Swedish Theory of Love (2016) onderzoekt de Italiaans-Zweedse filmmaker Erik Gandini de donkere kanten van dit uitgangspunt, zoals de grote eenzaamheid die hij in het Scandinavische land aantrof. Zo onnodig blijkt de ander in de praktijk namelijk toch niet.

Wie met staatssteun volledige autonomie nastreeft, verliest immers eerder het vermogen zinvolle relaties aan te gaan, dan dat hij dat wint: waarom nog een band aangaan met een ander mens, als je zover bent gekomen dat je ­jezelf genoeg bent en niemand meer nodig hebt?

Eenzaamheid in Nederland

Het Centraal Bureau voor de Statistiek concludeerde vorig jaar dat 4% van de mensen in ons land eenzaam is: men heeft het gevoel te weinig banden met anderen te hebben, of ervaart de bestaande banden als niet kwalitatief genoeg. Van de 75-plussers in Nederland zegt 7% eenzaam te zijn, wat vooral samen blijkt te hangen met een minder goede gezondheid.

Nu is Nederland (nog) geen Zweden, maar toch zijn het ook hier vaak doorgeschoten vormen van ‘autonomie’ en ‘zelfbeschikking’ die de klok slaan. Pregnant voorbeeld is de voortgaande discussie over een ‘wet voltooid leven’, een van de voornaamste struikelblokken in de momenteel stil liggende formatie van een nieuw kabinet. Net als in Zweden valt ook hier te betwijfelen of de mens wel zo autonoom is als hij zichzelf graag ziet.

Kritiek kardinaal Eijk

In een opiniebijdrage in Nederlands Dagblad uitte kardinaal Wim Eijk afgelopen weekeinde kritiek op de voorgenomen wet die hulp bij zelfdoding wettelijk mogelijk zou moeten maken. Het aannemen van die wet, schrijft hij, zou “een treurig dieptepunt” zijn van de “huidige hyper-individualistische cultuur”. De autonomie en het zelfbeschikkingsrecht die daarin centraal staan, zijn in de praktijk vaak schijn, merkt hij op: in werkelijkheid laten mensen zich vaak leiden “door de publieke opinie en de (sociale) media”.

Jong zijn en er jong uitzien zijn daarin het ideaal, ouderdom en de gevolgen ervan zaken “die de waarde van het leven aantasten. Zo wordt oudere mensen aangepraat dat hun leven geen waarde meer heeft”. Wie zijn leven voltooid acht “vanwege een kwellende eenzaamheid”, neemt dat besluit vaak niet autonoom, maar “onder druk van de de narigheid die eenzaamheid met zich meebrengt”.

“Het zou beter zijn”, schrijft de kardinaal terecht, “die cultuur eens te doorbreken en iets aan die eenzaamheid te doen.”