Het ontslag van een huisarts in Noorwegen die weigerde spiraaltjes te plaatsen, getuigt van willekeur en moet ongedaan worden gemaakt.

Zoals de slinger van David beschermen wetten over gewetensbezwaren de kleinen van de machtigen.

Bezwaarmaker

Als een meerderheid het ergens mee eens is, wordt dat vaak weerspiegeld in de wet. Het is dus meestal een minderheid die ergens een moreel bezwaar tegen heeft en zichzelf als ‘bezwaarmaker’ gelabeld ziet. En de bezwaarmaker zijn, is niet iets waar regeringen altijd vriendelijk naar gekeken hebben.

Volgens twee rechters van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens “is in het verleden al te vaak in heldendaden voor de gewetensvrijheid betaald, of dat nu kwam door de Spaanse inquisitie of door een nazi-vuurpeloton”.

Robuuste bescherming

Zulke verschrikkingen uit het verleden verklaren de robuuste bescherming van de gewetensvrijheid die nu in het internationaal recht wordt gevonden. Bijna ieder belangrijk mensenrechtenverdrag, inclusief het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, beschermt de gewetensvrijheid.

Dit recht wordt wereldwijd gereflecteerd in wetten die ons recht beschermen om bezwaar te maken tegen dingen zoals gedwongen dienst in het leger, euthanasie en embryo-vernietigend onderzoek. Met zeer weinig uitzonderingen erkennen Europese staten dus een recht voor medisch personeel om op gewetensgrond bezwaar te maken tegen meewerken aan abortus.

Hoge prijs

En toch wordt in Noorwegen een arts gedwongen een hoge prijs te betalen na gevraagd te zijn te kiezen tussen leven overeenkomstig haar geweten, of het uitoefenen van haar beroep. ADF International steunt de zaak van een huisarts in Noorwegen die haar baan verloor omwille van wat zij gelooft.

Dokter Jachimowicz, een arts met meer dan twintig jaar ervaring, verhuisde in 2010 naar Noorwegen. Toen ze in een kliniek aan de slag ging, legde ze haar meerderen haar gewetensbezwaar uit tegen het plaatsen van spiraaltjes, vanwege de manier waarop die een zwangerschap kunnen beëindigen in plaats van voorkomen. Na er vervolgens vijf jaar zonder klacht gewerkt te hebben, was ze geschokt toen haar baan werd beëindigd omdat ze bij haar ongewijzigde gewetensovertuiging bleef.

Het leven zelf

Maar waar maakte ze precies bezwaar tegen? Want als ik zou zeggen gewetensbezwaren te hebben bij het dragen van een pak naar het werk, dan zou mijn werkgever waarschijnlijk (terecht) klagen. En toch zijn er overtuigingen die naar het hart gaan van wat ons maakt tot wie wij zijn, die het internationaal recht beschermt.

Het helderste voorbeeld betreft de natuur van het leven zelf. Veel mensen beschouwen het vermoorden van een ander mens als verkeerd – op die grond maken ze bezwaar tegen de doodstraf, of tegen de dienstplicht of het uitvoeren van een abortus.

Kwetsbaar leven

Mensen zijn het niet eens met abortus omdat die het bewust beëindigen van een nieuw, kwetsbaar leven omvat – hetzij door ‘medisch’ of door ‘chirurgische’ methoden. Bij de eerste neemt een vrouw meestal mifepristone, dat het hormoon progesteron blokkeert.

Het praktisch effect hiervan is dat het baarmoederslijmvlies begint af te breken. Dit wordt gevolgd door misoprostol, dat de baarmoeder doet samentrekken. Dit veroorzaakt het begin van het bloeden en de bevruchte eicel – een nieuw leven – wordt in feite ‘gemiskraamd’ uit de baarmoeder.

Innesteling

Het gaat in deze zaak om een soort spiraaltje. Ze worden aan de man gebracht als iets dat zwangerschap ‘voorkomt’ en een van de manieren waarop zij dat doen is door het moeilijker te maken voor de zaadcel om een eicel te bereiken.

Spiraaltjes maken het een al bevruchte eicel echter ook moeilijker om zich in te nestelen – ze worden zelfs aangeboden als een vorm van ‘nood-contraceptie’ tot vijf dagen nadat iemand seks gehad heeft. Het is in een individueel geval onmogelijk om precies te weten wat er tegengehouden is – de bevruchting of de innesteling.

Vuurpeloton

Voor een arts die wordt gevraagd een spiraaltje te plaatsen is het horen dat dat ‘misschien niet’ resulteert in het beëindigen van een leven dus het morele equivalent van een soldaat in een vuurpeloton die te horen krijgt dat sommige leden van het peloton niet met scherp schieten.

In beide gevallen is er nog altijd een kans dat degene heeft gedaan wat zijn geweten hem niet toestaat. En dat is geen risico dat de staat gewetensvolle professionals zou moeten kunnen dwingen te nemen.

Tegen alle logica in

De zaak is nu voor de Noorse rechtbanken. Als zij tegen dokter Jachimowicz vonnissen, laten ze een problematische inconsistentie achter in het Noorse recht: een medische professional kan gewetensbezwaren hebben tegen abortus, maar kan geen bezwaar maken tegen iets anders dat hetzelfde resultaat kan hebben. In een land met een tekort aan huisartsen lijkt het dwingen van een betrouwbare, professionele practicus om het beroep waarvan zij houdt op te geven, tegen alle logica in te gaan.

Maar meer nog, het geeft de boodschap af dat alleen de staatsmoraliteit telt. In een steeds meer diverse samenleving verwerpt de juridische bescherming van gewetensbezwaren de foutieve vooronderstelling dat allemaal morele klonen moeten worden. De willekeurige Noorse lijn moet ongedaan worden gemaakt en dokter Jachimowicz moeten worden toegestaan door te gaan met het dienen van haar patiënten.

Robert Clarke is als advocaat gespecialiseerd in zaken van godsdienstvrijheid. Hij is director of European Advocacy voor ADF International. Zie adfinternational.org.