Met zijn boek Levenslessen van een rabbijn won rabbijn Awraham Soetendorp afgelopen vrijdag de prijs voor het beste theologische boek van het jaar. Een van zijn belangrijkste levenslessen is om altijd in gesprek te blijven met de ander. “Ik heb die ander nodig om mijzelf werkelijk te zien.”
“Voor mij is de laatste zin van het boek de belangrijkste”, zegt Awraham Soetendorp in een interview dat eerder dit jaar in KN verscheen. “‘Ja, ik ben ervan overtuigd dat wij erin zullen slagen om van deze wereld een paradijs te maken’, staat daar. Als ik op scholen ben en met de kinderen praat, vraag ik er altijd eentje hoe zij of hij heet. Dan vertel ik diegene: ‘Wist jij dat er in de hele geschiedenis van de mensheid nog nooit iemand is geweest precies zoals jij? En er zal nooit iemand meer zijn precies zoals jij’.”
“Als mensen, vooral volwassenen van verschillende religies, dat beseffen en over kunnen brengen naar de wereld, dan maakt verschil in geloof niet uit”, vervolgt de rabbijn. “Maar de wereld raakt steeds weer verdeeld. Er zijn degenen die meelopen en meedoen, en de meerderheid die het erg vindt, maar de deur dichtdoet en ramen en gordijnen sluit om de ochtend te halen.”
“En er is een minderheid die bereid is om het eigen leven op het spel te zetten voor de ander”, zegt Soetendorp. “Tot welke groep behoor jij? Dan komt het neer op je karakter. Die vorming gebeurt niet alleen in het gezin, maar ook op school. Daarom is het zo belangrijk om te blijven vertellen en te laten zien dat er veel meer overeenkomsten dan verschillen tussen ons zitten.”
Awraham Soetendorp werd midden in de Tweede Wereldoorlog geboren. Hij dankt zijn leven aan een Duitser die hem in zijn wiegje zag en daarop zijn familie de kans gaf te ontsnappen. Dit mededogen van de Duitser speelt een rol in zijn hele leven. Het komt ook nadrukkelijk terug in zijn nieuwe boek, dat hij bewust schreef.
“Er is in Nederland wel begrip en respect voor elkaar, maar soms is het nodig om eerst naar elkaar te luisteren”, zegt hij. “Om dat te kunnen doen, moet je wel je verhaal kunnen vertellen. De Joden die de oorlog overleefden, waren daarvoor vaak te getraumatiseerd. Daarom is het aan ons om deze geschiedenis levend te houden.”
Soetendorp blikt ook terug op het bezoek van Johannes Paulus II aan Nederland in 1985. De paus wilde een synagoge bezoeken. “Dat zou de mijne worden, in Den Haag”, vertelt Soetendorp.
“Er was veel controverse rond zijn komst, want de rol van het Vaticaan tijdens de oorlog was niet erkend en er waren geen excuses voor aangeboden – die kwamen overigens later alsnog. Het leek me op dat moment in elk geval geen goed idee om de paus in mijn synagoge te ontvangen, die daar trouwens ook veel te klein voor was. Niemand wist dat deze afweging speelde, ik nam dat besluit alleen en weet niet of dat het juiste was. Voor mijn gevoel kon ik toen niet anders, want ik stond naast mijn gemeenteleden.”
“Jaren later was ik op audiëntie bij paus Benedictus. Met mijn vrouw zat ik op de eerste rij op het Sint-Pietersplein en er was een korte ontmoeting gepland. Mijn vrouw had een boekje meegenomen met haar schilderijen van familieleden die tijdens de oorlog zijn omgekomen. Ik zei tegen de paus: ‘Shalom brother’ – ‘Vrede, broeder’ – waarna hij zei: ‘Brother shalom’ en er een intiem gesprek ontstond. Hij keek in het boekje van mijn vrouw en er stonden tranen in zijn ogen. De paus zei eerst ‘Bid voor mij’, maar aan het eind van de ontmoeting zei hij: ‘Laten wij voor elkaar bidden.’”
“Er zijn net zoveel meningen als er mensen zijn”, merkt hij op, “maar die meningen hoeven niet te leiden tot blijvende ruzies en scheuringen. Een tijdje geleden kreeg ik zomaar het simpele inzicht dat ik mijn eigen gezicht niet kan zien, alleen dat van de ander. Ik zie mezelf alleen in de spiegel en heb een ander nodig om mijzelf werkelijk te zien. Daarom blijf ik gesprekken voeren zolang ik dat kan, want geen enkel gesprek is gelijk. Overal is iets nieuws in te ontdekken.”
“Er zijn net zoveel meningen als er mensen zijn, maar die meningen hoeven niet te leiden tot blijvende ruzies en scheuringen.”
Tweet dit!
“Mijn vader leerde me om in alle heilige plekken van verschillende groepen te spreken. Mozes zag het brandende braambos toen hij naar een verdwaald schaapje zocht. Hij was dus bezig met zorgen toen hij die brandende struik en daarmee God zag. Mozes moet dan zijn schoenen uitdoen, want hij staat op heilige grond. Zo is elke plek waar ik een ontmoeting heb eigenlijk ook heilige grond. Ook de Tweede Kamer ja. Hoe zou het zijn als de mensen daar hun schoenen zouden uittrekken in het besef dat het belangrijke grond is? De partijpolitiek, belangen- en gewetensconflicten kunnen er hevig zijn en dan is het niet erg als er stevige woorden vallen.”
“Maar het is wel verschrikkelijk als de nood zo hoog is, dat feilbare mensen die fouten maken maar daar ook van kunnen terugkeren, elkaar niet in hun gedeelde menselijkheid kunnen vinden. Als ouders, grootouders en, zoals ik me sinds kort mag noemen, overgrootouders, willen we dat onze nakomelingen in vrede leven. Als we blijven hangen in haat en nijd en ‘zo is het altijd al geweest’, dan zijn we bang en angst bevriest. Als we daarentegen uit liefde voor onze nakomelingen proberen nu de voorwaarden te scheppen voor een vreedzame, rustgevende en helende wereld, dan komt die er.”
“Ooit vroeg een Indiase moslimleider Soetendorp om een groep islamitische jongeren toe te spreken. “Ze kenden helemaal geen Joden daar. Ik sta daar en zij hebben hun ogen wat dichtgeknepen, er spreekt bijna haat uit. De tranen springen in mijn ogen, ik heb nog niets gezegd. Dan zeg ik dat mijn eerste naam Shalom is, vrede, en dat ik in de oorlog ben geboren. Ik stel voor om elkaar toe te zingen Hevenu shalom aleichem, oftewel ‘Wij brengen jou vrede’. In die paar minuten zie ik die ogen opengaan en er komt toch een blijdschap en gastvrijheid tevoorschijn! En ze zingen mee. Haat en onvrede gingen in een paar minuten over in samen zingen en broederschap…”
“Of neem die keer in een Haagse moslimschool, waar kinderen zaten die een erge haat naar Joden hadden. Ik hield ze mijn naam voor, Awraham, en vroeg of ze wisten wie hij was. ‘Ja, dat is een profeet.’ En zijn zoons? ‘Ja, Ismaël en Isaak.’ Ismaël, legde ik uit, is de vader van de Arabieren, de moslims, en Isaak de vader van alle Joden. Een jongen gaat onderuit zitten, glimlacht en zegt: ‘Dat is cool’.”
“Een week later was ik uitgenodigd in de Tweede Kamer door de Grieks-orthodoxe patriarch, die er op bezoek was met nog enkele geestelijk leiders. Ik mocht een paar woorden zeggen en vertelde dit verhaal. De patriarch haalde daarop het verhaal aan van Abraham die in de opening van de tent zit, enkele mannen ziet lopen en hen uitnodigt. Ik voegde daaraan toen: nou, hij holde achter ze aan om ze naar binnen te brengen.”
“Zo zitten ook wij in onze tijd in de opening van de tent en zien de ander. Die ander in onze tent binnenhalen is geen verarming, maar een verrijking van ons bestaan. Europa kan zich dat maar beter ter harte nemen: we moeten niet onze hekken hoger, maar onze tafel langer maken. Het is vreemd dat religieuze leiders uit verschillende landen niet bij elkaar komen om te praten over wat de belangrijke waarde gastvrijheid betekent en hoe we die kunnen realiseren.”
“Bij alle spreken is er een Bijbelvers van belang, zegt Soetendorp. In Deuteronomium staat “Neen, het woord is dicht bij u, in uw mond en in uw hart. Gij kunt het dus volbrengen”. “Er is een verbinding tussen je hart en je mond, je spreekt het uit”, legt hij uit. “Je blijft niet stil, maar spreekt. Daarom is het belangrijk dat je intentie goed is en de woorden die je spreekt, uit je hart komen.”
“Eind 1968 schreef ik een brief aan de toenmalige directeur van Shell. Ik zamelde medicijnen in voor Biafra, dat in het huidige Nigeria ligt. Er was hongersnood en een oorlog, die Shell alleen maar erger maakte. Ik vroeg in mijn brief of Shell de mensen daar niet kon helpen, waarop die directeur mij belde om te vragen wat hij dan kon doen.”
“Hij kon wel zes miljoen gulden geven, zei hij, maar wat zou dat uitmaken op het grotere geheel? ‘Doet u dat’, zei ik. Een paar jaar geleden vertelde iemand die bij Shell had gewerkt me, dat toen hij ooit begon, één van zijn taken was om mee te helpen met de bouw van een ziekenhuis in Afrika. Er was een bepaald bedrag beschikbaar gesteld… Zo zie je wat een stormwind, ook een heel kleine, teweeg kan brengen. Zet alleen die stap.”
 |
Awraham Soetendorp en Annemiek Leclaire, Levenslessen van een rabbijn. Uitgeverij Balans. Pagina’s: 160 | € 15,-. ISBN 978 94 63822 41 1 |
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
