De coronadip op vrijwilligersvlak is definitief voorbij, noteert het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In 2023 verrichtte 49 procent van alle Nederlanders ouder dan veertien jaar minstens één keer vrijwilligerswerk. Midden in de coronacrisis was dat slechts 39 procent.

Corona is achter de rug en Nederland steekt massaal de handen uit de mouwen, is de optimistische teneur bij het CBS. Maar in katholieke kringen zou deze constatering juist een reden tot zorg kunnen zijn.

‘Maatschappelijk verschijnsel’

In kerkelijk Nederland lopen de vrijwilligerscijfers namelijk onverminderd terug en is er (nog) niets van een postcorona-effect te merken. Bij een recente rondgang langs de bisdommen gaven zij bijna allemaal aan het aantal vrijwilligers te zien dalen.

De bisdomwoordvoerders waren het er met elkaar over eens dat de kerkelijke daling “niet los staat van een breed, maatschappelijk verschijnsel”, waarbij ze naar de CBS-cijfers verwezen, die toen de data voor 2023 nog niet bevatten. Het verband dat de bisdommen leggen lijkt dus misschien niet te bestaan, omdat het niet-kerkelijk Nederland wel lukt om mensen tot belangeloze inzet over te halen.

Vaste vrijwilligers

Eén belangrijke kanttekening hoort daarbij. De nieuwe CBS-cijfers laten vooral een toename zien van incidenteel vrijwilligerswerk. Vaste vrijwilligers aantrekken en behouden is een uitdaging waar sportclubs en muziekverenigingen net zo goed mee worstelen.

Daar zijn kerken dan weer wel sterk in, want volgens het CBS telt de categorie ‘levensbeschouwelijke organisaties’ het hoogste percentage mensen dat zich wekelijks of maandelijks vrijwillig inzet.

Existentiële vraag

Los daarvan betekent de ontwikkeling die deze nieuwe cijfers verwoorden een belangrijk existentieel vraagstuk voor de Kerk. Kerken zijn – terecht – trots op de massale hoeveelheid vrijwilligers binnen de gelederen. Actie Kerkbalans pakte in januari nog uit met een onderzoek dat de waarde van vrijwilligers vertaalde naar een besparing van anderhalf miljoen euro salariskosten per jaar.

Wanneer binnen de Kerk gesproken wordt over haar maatschappelijke relevantie in tijden van secularisatie, wordt het vrijwilligersbestand vaak naar voren geschoven als een onmisbare bijdrage van de Kerk aan de samenleving. De nieuwe cijfers doen echter vermoeden dat de Kerk misschien helemaal niet zo onmisbaar is voor de vrijwilligersinfrastructuur van Nederland.

Of dat vermoeden waarheid wordt, kan niet aan de hand van een lading jaarcijfers worden vastgesteld, maar wel moet duidelijk worden dat het gesprek over die relevantie niet kan wachten.

Geheim wapen

In die door het CBS genoteerde trouw van de kerkelijke vrijwilliger zit misschien wel het geheime wapen. De huidige vrijblijvendheid van vrijwilligerswerk maakt het onmogelijk om nieuwe, duurzame dingen op te bouwen.

Kerkelijke vrijwilligers blijken juist een talent voor toewijding te hebben. Als de Kerk erin slaagt om zichzelf neer te zetten als een plek die niet alleen toegewijde mensen in huis heeft, maar ook die waarde in de rest van de samenleving weet te bevorderen, bewijst zij ook haar eigen maatschappelijke waarde.