Onderwijs alleen is niet voldoende om te voorkomen dat mensen antisemitische standpunten of complottheorieën omarmen. Dat zegt de commissaris tegen antisemitisme van de Duitse deelstaat Baden-Württemberg, Michael Blume.

In een interview met de podcast Himmelklar noemt Blume het verder onrealistisch om alle antisemieten als dom te bestempelen, of mensen die in samenzweringen geloven af te doen als “covidioten”.

Erg intelligent

Ook hoogopgeleiden met “doctorstitels en ingenieursdiploma’s” kunnen dergelijke ideologieën aanhangen, aldus religiewetenschapper Blume.

“Als mensen erg intelligent zijn, kunnen zij hun eigen intelligentie ook gebruiken om zichzelf meer en meer in te kapselen. En dat is dan echt tragisch om te zien.”

Een uitweg

Volgens Blume is niemand immuun voor het geloof in samenzweringen. “We kunnen allemaal in situaties belanden waarin de realiteit ons overweldigt, waarin we niet langer kunnen omgaan met onze angsten, waarin we in feite hulp nodig hebben.”

Samenzweringsmythes bieden een ogenschijnlijk eenvoudige weg uit dergelijke situaties, stelt Blume. Mensen stoppen hun angsten in hokjes en projecteren die op een groep. “Dan is ogenschijnlijk alles verklaard en heb ik weer controle over mijn leven. Het doet me mezelf zelfs belangrijk voelen.”

Mensen beginnen meestal bij kleine mythes en graven zich in een proces van maanden en jaren dieper en dieper in de samenzweringstheorieën in, zegt Blume.

‘Omgekeerde godsdiensten’

Zulke mythes werken volgens hem als “omgekeerde godsdiensten”. In een godsdienst leren mensen volgens hem dat goede krachten over de wereld heersen, dat ze de wereld kunnen vertrouwen en dat uiteindelijk alles goed afloopt.

Godsdiensten kunnen volgens hem echter ook op hun kop gezet worden – “en ze zijn omgekeerd met antisemitisme”.