Dat een echtscheiding nadelig effect kan hebben op de kinderen, is inmiddels in de regel wel duidelijk. Hoe staan tieners en twintigers in geloof, hoop en liefde na het verbroken huwelijk van hun ouders?

Pabostudent Felipe van Reeken (24) werd katholiek opgevoed als oudste in een gezin van vier kinderen. Hij genoot een fijne jeugd, maar beschrijft de tijd waarin zijn ouders scheidden – hij was dertien – als “pijnlijk”. Toen zijn ouders uit elkaar gingen, verloor hij ook tijdelijk het contact met zijn geloof. Niet per se dóór het uit elkaar vallen van het gezin, maar onder meer omdat de scheiding een groot deel van zijn tijd en energie opslokte. “Op dat moment had ik nog niet vanuit religieus perspectief moeite met de scheiding. Dat kwam later pas, toen ik zag dat kinderen op katholieke jeugdkampen door hun beide ouders werden gebracht en opgehaald en ik zag hoeveel warmte dat gaf.” Inmiddels staat Felipe weer met beide benen in het geloof en heeft hij bovendien trouwplannen.

Gevoelig onderwerp

Technisch student Daniël Molenkamp (26) groeide op in een van oudsher katholieke familie. Hij was al volwassen toen zijn ouders uit elkaar gingen en onderstreept het verschil in beleving: “Felipe maakte een scheiding in zijn jeugd mee, dan voel en ervaar je dat heel erg en doet dat veel pijn. Als je ouder bent, kun je het beter relativeren, maar door mijn geloof zag ik wel de sacraliteit van het huwelijk. Dus het is voor mij ook een gevoelig onderwerp. Ik stond niet achter de scheiding.”

Nico van der Voet is studentenpastor en docent aan de Christelijke Hogeschool Ede. Hij spreekt al jaren christelijke tieners en jongeren met gescheiden ouders. Hij vertelt: “Een meisje van een jaar of vijftien, van wie de ouders net hadden besloten om te scheiden, zei: ‘Ik heb drie jaar gebeden tot God dat mijn ouders bij elkaar zouden blijven en weer van elkaar zouden gaan houden. Hij heeft dat gebed niet verhoord, wat heb ik nou aan God?’ Ze voelde zich niet alleen in de steek gelaten door haar ouders, maar ook door God en haar boosheid richtte ze ook tot Hem.” Het zijn, zo zegt Van der Voet, dé grote levensvragen: waarom bestaan lijden en tegenslagen?

Volgens Van der Voet zijn er verschillende redenen dat Kerk en geloof in nogal wat gebroken gezinnen wat op de achtergrond raken. Zo kunnen moeder en vader er verschillend over denken, wat soms ook de reden van de echtscheiding is. “Ouders worden minder geloofwaardig: ze vragen van hun kinderen om met God te leven, maar gaan zelf uit elkaar. Dat laat ook de structuur uiteenvallen: wat ze bij de ene ouder doen, zoals op zondag naar de kerk gaan, hoeft bij de ander niet. Het wordt nóg ingewikkelder als ouders een nieuwe partner vinden, want die drukt ook een nieuw stempel op de opvoeding. Dat kan verwarring scheppen.”

Eén team blijven

Dat beaamt familierechtadvocaat, pedagoog en mediator Anje Slootweg. Zij begeleidt regelmatig scheidende christelijke stellen. Ze is zelf christen en begrijpt dat een echtscheiding in gelovige kring extra gevoelig ligt. Slootweg spreekt weleens kinderen in scheidingsprocessen, maar vindt het belangrijker om ouders toe te rusten om zelf met hun kinderen het gesprek aan te gaan. “Ik zeg tegen hen: ‘Zorg dat jullie één team blijven en weet dat je de christelijke waarden die je je kinderen wilt meegeven, ook na de scheiding goed kunt laten zien.’ Als ze laten zien dat ze elkaar niet afvallen, ondanks dat ze geen partners meer zijn, wordt het voor ieder kind gemakkelijker om de scheiding te verwerken. Een christelijk opgevoed kind ziet dan ook dat niet alles van de geloofsleer overboord gaat: de ouders houden elkaar hoog, ondanks de scheiding.”

Want ze ziet vaak gebeuren dat één van de ouders zegt zich geen christen meer te voelen vanwege de scheiding. “Dat is voor kinderen ongelofelijk verwarrend. Ze zijn erin grootgebracht en nu boeit het pa of ma allemaal niet meer.”

Verschillende geloofsbelevingen

Daniël zag al vóór de scheiding van zijn ouders in dat zijn moeder en vader verschillende geloofsbelevingen hadden. “De een is cultuurkatholiek, de ander heel erg toegewijd. Ze hebben hetzelfde geloof, maar staan daar niet gelijkwaardig in.”

Hij wil er niet al te veel over kwijt, maar geeft wel aan het moeilijk te vinden dat zijn vader wilde scheiden. “Een vader is iemand naar wie je opkijkt, hij symboliseert de kracht van Gods liefde. Zijn keuze liet een wond bij mij achter. Als je trouwt, spreek je immers je volledige overgave uit naar elkaar en naar God.”

Daniël worstelt met de situatie omdat zijn geloof hem ook leert zijn ouders te eren, anderen te vergeven en van je naasten te houden. Mocht het huwelijk zijn roeping zijn, dan trekt hij lering uit de scheiding van zijn ouders: “Zó wil ik het niet.” Hij wil er zeker van zijn dat zijn partner net zo in het geloof staat als hij.

Bindingsangst

Anders dan Daniël heeft Felipe zich lang afgevraagd of hij zich volledig kan geven in een relatie, “omdat ik heel erg bang was om dezelfde fouten te maken als mijn ouders. Ik beschouw het huwelijk niet enkel als een verbintenis voor eventuele kinderen die eruit voortkomen, maar ook als een ultieme vorm van jezelf geven en verbinden aan iemand. Zeker een kerkelijk huwelijk.”

Nico van der Voet herkent de vastberadenheid van christelijke jongeren om een scheiding te weren. “Sommigen zeggen: ‘Je vraagt een zegen van God, want je redt het niet met z’n tweetjes.’ In principe zeg ik dan: ‘Ja, je trouwt met z’n drieën.’ Dat geeft sommige jongeren wel houvast. Je gaat niet in je eentje dapper proberen een echtscheiding te voorkomen.”

Toch is de kans groot dat kinderen van gescheiden ouders wel hetzelfde overkomt, ziet Anje Slootweg. “Omdat de vanzelfsprekendheid van elkaar trouw blijven is aangetast en vanwege algemene factoren: kinderen van gescheiden ouders hebben regelmatig minder zelfvertrouwen en bindingsangst, wat kan maken dat je zelf ook lastiger bent om mee te leven. Je bent geneigd om te denken dat je eigen leegte door de ander gevuld moet worden.”

Veel verlegenheid

Of een echtscheiding zwaarder is voor christelijke jongeren dan voor ongelovige, hangt af van hoe ouders met het geloof omgaan én hoe de mensen uit de kerk reageren. Van der Voet herinnert zich een jongen van zestien die zich gedragen wist en houvast vond in zijn geloof. “Zijn ouders waren net gescheiden, maar eens in de drie weken ging hij eten bij een jong gezin dat aan tafel bad en uit de Bijbel las. De jongen zei: ‘Dat heeft mij erdoorheen gesleept; aardige christenen hebben me opgevangen.’ Dat heeft zijn geloof beschermd. Als mensen je in zo’n crisissituatie met de nek aankijken, voel je je ook in de steek gelaten door God; als ze heel hartelijk zijn, dan dank je God.”

Hij ziet onder christenen “veel verlegenheid” op dit vlak. “Dat mensen gewoon niet weten wat ze erover moeten zeggen of wat ze ermee moeten of kunnen. Dan zwijgen ze er maar over en doen alsof er niks aan de hand is, terwijl die jongere ermee zit. In zo’n situatie verliest een jongere zijn plezier in het optrekken met andere christenen.”

Slootweg vult aan: “Kinderen vragen zich sowieso al af wat ze aan de kerk hebben. Als ouders en kinderen zich na een scheiding in de kou gezet voelen, is de kans dat kinderen afhaken natuurlijk groot.”

Praten is lastig

“Met katholieke leeftijdsgenoten was het wel lastig om het over mijn thuissituatie te hebben”, beaamt Daniël. “Niet dat ze oordeelden, maar ze begrepen het gewoon niet zo goed. Ze vonden het lastig, maar konden er verder niet zo veel mee.”

Ook al konden ze zich moeilijk in hem te verplaatsen, Daniël voelde zich enorm gesteund door zijn katholieke vrienden. “Maar op kerkelijk niveau bestaat er eigenlijk niks. Er waren wel priesters die me wilden helpen en erover wilden praten.” Vanuit jongerenpastoraten zijn er wel bijeenkomsten over scheiding, “maar die gaan vooral over de wond die de scheiding heeft achtergelaten en het helingsproces”, niet over wat het met de geloofsbeleving van kinderen doet.

In het licht van de ook onder christenen stijgende echtscheidingspercentages, lijkt daar echter wel behoefte aan. Net als naar onderzoek naar dit thema, want dat is er op dit moment eigenlijk niet.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met het Instituut voor Huwelijk, Gezin en Opvoeding.