Vandaag viert de Kerk Maria Tenhemelopneming. Niemand minder dan El Greco maakte er een schitterend schilderij van – dat het begin van zijn volwassenwording als kunstenaar inluidde.
Doménikos Theotokópoulos, beter bekend als El Greco (‘De Griek’), schilderde De Hemelvaart van Maria als centraal element van het altaarstuk in de kerk van Santo Domingo el Antiguo in Toledo, Spanje. Het is het eerste van negen werken die hij voor deze kerk maakte.
In zijn schilderij zweeft Maria naar boven, als symbool van haar zuiverheid. De apostelen, die zich rond haar lege graf hebben verzameld, bespreken hun verbazing en bezorgdheid met elkaar. De schitterende kleuren van zijn palet (roze, oker, blauw en groen) en de verticaliteit van de figuren toonden Toledo: hier is een nieuw genie geboren.
Na tweehonderd jaar verkocht een Franse kunsthandelaar het doek in de Verenigde Staten. Daar ontdekte een nieuwe klasse rijke Amerikaanse kunstverzamelaars wat er in Europa zoal te koop was. Dezelfde weg gingen bijvoorbeeld ook vele werken van impressionisten en Nederlandse meesters uit de Gouden Eeuw.
El Greco was in 1541 op Kreta geboren en vertrok na een leertijd in de Byzantijnse kunst in eigen land naar Venetië. Daar werkte hij met de bekende Titiaan, om vervolgens naar Rome te gaan, waar Michelangelo bezig was met de Sixtijnse kapel.
Daar hoorde hij over een project van de Spaanse koning Filips II. Deze wilde een monumentaal complex laten bouwen, El Escorial, dat een paleis, abdij en koninklijk mausoleum in een zou moeten worden.
Dat opende vele kansen voor kunstenaars en El Greco trok naar Toledo. Van deze stad dichtbij Madrid baande hij zich een weg naar het hof. In het begin verliep dat moeizaam, maar als hij op 37-jarige leeftijd De Hemelvaart van Maria maakt, begint er een succesvolle carrière die tijd en grenzen zal overstijgen. (tekst gaat onder de afbeelding verder)
El Greco keert terug naar zijn vertrouwde Toledo, waar hij zijn genialiteit al bewezen had. Onmiddellijk vraagt het bestuur van de kerk van San Tomé hem om een plaatselijke legende op het doek te zetten, De begrafenis van de Graaf van Orgaz. Het verhaal wil dat de heiligen Stefanus en Augustinus uit de hemel naar deze kerk afdaalden. Daar begroeven ze hoogstpersoonlijk de graaf, als dank voor zijn liefdadigheidswerken.
Het resultaat is indrukwekkend, en niet alleen vanwege de afmetingen (4,8 x 3,7 meter). Het zijn vooral de onvoorstelbare kleuren van de afbeelding, die de twee dimensies van het menselijk bestaan verenigt: de dood en het eeuwig leven.
Het doek hangt nog altijd in een kapel bij de kerk. We zien tijdgenoten en vrienden van de schilder het wonderlijke gebeuren bekijken. Het zijn voortreffelijke portretten. Boven hen straalt de glorie, Maria brengt de ziel van de overledene naar Jezus. Tegenover haar staat Johannes de Doper, rondom hen een oneindig aantal gelukzaligen.
El Greco is hier tot artistieke volwassenheid gekomen. Hemel en aarde lopen in elkaar over, het is perfect uitgevoerd. Alle elementen van zijn stijl zijn aanwezig: van de langgerekte figuren tot het willekeurig gebruik van licht en schaduw om de afstanden tussen de verschillende vlakken te markeren.
Hij schilderde vele portretten en vooral religieuze onderwerpen. Voor het hoofdaltaar van de sacristie van de kathedraal van Toledo bijvoorbeeld El Expolio: Jezus wordt op Golgotha van zijn kleren beroofd. Ernaast hangen portretten van de twaalf apostelen. Het was een ongewone uitvoering, maar het resultaat is indrukwekkend.
De eigenzinnige kunstenaar heeft trouwens ook in de Nederlandse literatuur zijn sporen nagelaten. De titel van Simon Vestdijks roman Het vijfde zegel verwijst naar El Greco’s Het visioen van Johannes of De opening van het vijfde zegel. Vestdijk combineert feiten en fictie, en stelt de relatie tussen de schilder en de koning en vooral de ondervragingen door de Inquisitie centraal. In werkelijkheid is het zeer onwaarschijnlijk dat El Greco voor de Inquisitie is beland. Zijn leven lang werkte hij voor de Kerk en hij maakte zelfs een portret van de hoofdinquisiteur van Castilië.
Zijn genie ten spijt, keerde El Greco nooit terug naar het Spaanse hof: hij bleef tot zijn dood in Toledo. Daardoor kon hij echter wel vrij van tradities een zeer persoonlijke stijl ontwikkelen. Er is nooit een school geweest die die stijl volgde, maar zijn invloed in de moderne kunst is groot. Zijn sporen zijn te zien bij onder anderen de impressionisten Manet en Monet, bij Cézanne, bij de Duitse expressionisten en bij Pablo Picasso, die ‘de Griek’ een groter kunstenaar vond dan Velázquez.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
