In een tijd waarin de heiligheid van het sacramentele huwelijk (en daarmee het hele sacramentele systeem) binnen de Kerk wordt gerelativeerd, krijgt het martelaarschap van Sint-Thomas More een nieuwe schittering.

Vooral als je bedenkt dat hij een leek was, een katholieke huisvader met een gezin, die bovendien zijn einde op het schavot bewust en moedig tegemoet ging. Hij was als Engelands topjurist als geen ander in staat zich eruit te praten, maar de handlangers van de koning Hendrik VIII eisten volkomen instemming met diens wens te hertrouwen.

Gespuis

Uit de biografie van Peter Ackroyd blijkt dat More de betekenis van Kerk en pausdom pas goed had ontdekt in zijn polemiek met Luther. Bedenk dat More daarbij heel goed wist wat voor gespuis er op de paustroon kon zitten en dat hij niet leed aan de naïeve illusie die Rocco Buttiglione onlangs in KN ventileerde, alsof de H. Geest garant staat voor elke pauskeuze als zijnde de best mogelijke.

Beschavingsbreuk

Ackroyds biografie van More is op veel punten lezenswaardig. Als katholiek kom je er ietwat aan tekort, omdat More’s heldere geloofsvisie en -inspiratie er minder in belicht worden dan je zou willen. Wel neemt Ackroyd een lange aanloop om het Engeland op te roepen waarin More opgroeide.

Voor ons is nauwelijks nog voor te stellen hoe zwaar de beschavingsbreuk van de reformatie is geweest, en welke rijkdom aan gewoontes en tradities erdoor is weggevaagd. Voor Hendrik VIII was het protestantisme een welkom middel om als hertrouwd gescheiden tiran het gezag van de Kerk te breken, naar zich toe te trekken en zich van haar rijkdommen meester te maken.

Uitzonderlijk mens

Dat More een uitzonderlijk mens was, getuigde iedereen die met hem te maken had. Zijn sublieme geestigheid stond een volkse boertigheid met poep- en piesgrappen en zelfs obsceniteiten niet in de weg: toch wat bevreemdend bij een gecanoniseerde heilige. Het herinnert ons eraan, hoe relatief onze eigen opvattingen zijn.

Als late middeleeuwer en humanist wijst More echter naar de moderne tijd, ook in zijn opvattingen over vrouwen. Als ‘ketterjager’ was hij echter onvermoeibaar. Maar in zekere zin had hij gelijk: er was een ramp op komst die Europa bloedig zou verscheuren. Als wij hem nu veroordelen als ‘intolerant’, is dat vanuit een ander maatschappelijk systeem en met een historische wijsheid en ervaring die er toen nog niet waren.

Aangrijpend einde

Het einde is bekend, maar niettemin aangrijpend. Toen de kapper hem in de gevangenis kwam knippen, weigerde More dat. “De koning heeft tegen dit hoofd een proces aangespannen. Zolang die kwestie niet is opgelost, steek ik er geen geld meer in”, zei hij.

Het zou me niet verbazen als u bij het dichtslaan van dit boek tranen in de ogen hebt. Belangrijker is dat het rijk informeert over een buitengewone man en een tijd, die we niet vergeten mogen.

Peter Ackroyd, Thomas More. Biografie. Uitg. Polis, 502 pp., geb., € 37,45, ISBN 978-94-6310-109-7.