In media worden rond vijfhonderd jaar Reformatie “vooral achterhaalde en verouderde historische clichés herkauwd”. Een ervan is het verhaal dat door de Reformatie mensen de Bijbel eindelijk in hun eigen taal konden lezen.

Dat schrijven hoogleraar Sabrina Corbellini en postdoctoraal onderzoeker Margriet Hoogvliet, beiden verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, in een opiniebijdrage in de Volkskrant.

Bijbel al voor Reformatie in volkstaal beschikbaar

Uit hun onderzoek en dat van onderzoekers elders, bleek dat de Bijbel al voor het begin van de Reformatie in vele volkstalen beschikbaar was, waaronder vanaf de veertiende eeuw ook het Middelnederlands.

“Uit ons onderzoek naar de bewaard gebleven handschriften en drukken blijkt duidelijk dat deze Bijbels ook in het bezit waren van gewone mensen, dat ze de tekst werkelijk zelf lazen en dat ze hun Bijbel soms zelf overgeschreven hadden”, aldus Corbellini en Hoogvliet.

‘Zeker niet protestanten die Bijbel aan gewone mensen gaven’

Ze verwijzen ook naar onderzoek van Mart van Duijn, die de in 1477 gedrukte Delftse Bijbel bestudeerde.

“Van Duijn plaatst de Delftse Bijbel binnen de emancipatie van de volkstalige Bijbel in de late Middeleeuwen. In die periode nam het aantal Bijbelvertalingen toe en werden steeds meer volkstalige Bijbels geproduceerd, die hun weg vonden naar een breder en groter wordend publiek, grotendeels bestaand uit gewone mensen.”

Volgens Corbellini en Hoogvliet laat de “overweldigende hoeveelheid aan historische bronnen” zien “dat het zeker niet de protestanten waren die de Bijbel aan de gewone gelovigen gegeven hebben”.

‘Diepgewortelde bijbels leescultuur’

Er bestond volgens hen al vanaf 1400 “in grote delen van Europa al een diepgewortelde bijbelse leescultuur”, ook in tegenwoordig grotendeels katholieke landen “als Italië, Frankrijk, Spanje en Polen”. Bovendien namen “gewone mensen” volgens hen deel aan allerlei facetten van het religieuze leven, “van korte gebeden tijdens het dagelijks werk tot deelname aan ingewikkelde theologische discussies”.

De Reformatie, schrijven de onderzoekers, leidde tot “een diepgaande en langdurige polarisering tussen protestanten en rooms-katholieken. Het bewieroken van de Reformatie door het blijven herhalen van argumenten uit deze ideologisch gekleurde polemiek is onnauwkeurige geschiedschrijving en levert een verkeerde voorstelling van zaken op”.

‘Tijd dat perspectief te herzien’

In een interview met Katholiek Nieuwsblad zei Corbellini in 2011 al dat ook lekengelovigen in de Middeleeuwen over theologische onderwerpen discussieerden, en dat ze dat heel open deden.

Verder merkte ze destijds onder meer op: ““Luther had gezegd dat hij tot zijn twintigste nooit een Bijbelvertaling had gezien. We gingen ervan uit dat dat beeld klopte. Ik denk dat het nu hoog tijd is dat perspectief eens te herzien.”