Een zege voor VVD en D66. Een teleurstellende uitkomst voor de christelijke partijen. Aan de opkomst lag het niet. Was de campagne soms niet goed genoeg? We vroegen het communicatieadviseur Jan-Willem Wits.

Terugkijkend op de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 vraagt Wits zich af: “Waar gingen de verkiezingen dit keer eigenlijk over? De campagnes van alle partijen waren lauw en er hing een wolk van corona over. Ik kan je niet zeggen wat dit jaar de belangrijkste thema’s waren.”

‘Op rechts is het al druk genoeg’

Inzoomend op de campagne van het CDA concludeert hij al snel dat de christendemocraten “op eigen kracht hebben verloren”. De partij lijdt volgens hem al jaren aan de ‘Donner-doctrine’: het positioneert zich te veel op de rechterkant van het midden. “Maar op rechts is het al druk genoeg,” vindt Wits.

Volgens Wits voedt het CDA constant het rechtse imago. “Hoekstra koos voor een rechts profiel met zijn uitspraak over de WW en aandacht voor criminaliteit. Maar ook de Brabantse samenwerking van het CDA met Forum voor Democratie bevestigt het rechtse beeld.”

Het CDA is van oudsher een echte middenpartij en zou er moeten blijven, zegt Wits. “De geschiedenis herhaalt zich. Steeds als het CDA naar rechts gaat, verliest het stemmen. Dat is logisch: waarom zou je op ‘namaak’ stemmen, als je ook op het ‘origineel’ kan stemmen?”

‘Wat is er ‘c’ aan Wopke Hoestra?’

De christendemocraten hebben hun onderscheidend vermogen in de kast laten liggen, zegt Wits. Uit de campagne kwam niet naar voren wat er anders aan het CDA is, dan aan de VVD. “Wat is er ‘c’ aan Wopke Hoekstra?” vraagt hij zich af.

“Je hoort ze gewoon niet over christelijke thema’s.” Ethiek, vluchtelingenbeleid, de toeslagenaffaire, het is allemaal onbenoemd gebleven.

‘Twee voor de prijs van één’

Over het lijsttrekkerschap is Wits – die zelf pr- en mediacoördinator van Omtzigt was tijdens de lijsttrekkersverkiezingen vorig jaar – ook niet te spreken. “Hoekstra mist een gevoel voor compassie en komt soms kil over. Pieter Omtzigt daarentegen is een en al compassie.”

Wits is van mening dat dit juist gebruikt had kunnen worden in de campagne. Aan de ene kant Hoekstra – de zakelijke minister van Financiën – en aan de andere kant Omtzigt – een zeer geëngageerd Kamerlid. Daarmee had het CDA als het ware twee lijsttrekkers kunnen hebben, vindt Wits, “een soort twee voor de prijs van één”.

“Nu leek het alsof ze eerder tégen elkaar dan voor elkaar waren. Ze spraken allebei een andere taal.” Het duidt op een gebrek aan eenheid binnen de partij, en de kiezer voelt dat.

Het CDA zoals je het zou willen hebben

Intussen heeft de ChristenUnie de balans veel beter door, zegt Wits. “Eigenlijk is de CU het CDA zoals je het zou willen hebben; christelijk en sociaal.” Hoe komt het dan dat de kiezers van het CDA naar D66 zijn gegaan, en niet naar de CU?

“De uitslag van de CU heeft mij ook verbaasd. Je zou verwachten dat er toch meer van de drie miljoen katholieken die er in Nederland zijn op de CU zouden stemmen.”

Nestgeur

Het is gissen waarom dat niet is gebeurd. “Misschien hangt er toch een zweem van de Biblebelt aan de partij. Het heeft ook iets met nestgeur te maken. Inhoudelijk staat de partij dicht bij de katholieke leer, maar op een of andere manier is de partij voor katholieken niet open of uitnodigend.”

Wits geeft het voorbeeld van de opmerking van Segers dat de islam haaks zou staan op het christendom. De CU denkt van oudsher toch meer in tegenstellingen, terwijl katholieken gewend zijn inclusiever te denken, zegt Wits.

Eerlijk

Verder vindt Wits dat de CU een eerlijke partij en dat Segers sympathiek en integer overkomt. “Soms iets te eerlijk en komt het over alsof de CU openbaar aan het biechten is.”

Ook het feit dat Segers zijn been gestrekt houdt als het gaat om medisch ethische zaken, waardeert Wits. “Het is eerlijk als een partij zegt dat een compromis soms geen optie is.”

Maximum aan kiezerspotentieel

Dat D66 er met de kiezers vandoor is gegaan, verklaart Wits uit het feit dat deze partij “in het middenveld stevig positie heeft genomen”. D66 wist – integendeel tot het CDA – wel een balans te vinden tussen barmhartigheid en zakelijkheid.

“En misschien onderschatten we steeds de secularisatie in Nederland. Wellicht moeten we concluderen dat de christelijke partijen het maximum aan kiezerspotentieel hebben bereikt.”

> Lees ook ons gratis digitale themanummer over de verkiezingen, met o.a. een essay Jan-Willem Wits over de ‘katholieke stem’ vroeger en nu.