Een merkwaardige paradox: het was de Heilige Geest die met Pinksteren de sprakeloosheid doorbrak, maar zodra we moeten uitleggen wat die Geest precies is, worden de meesten van ons (ikzelf ook) met stomheid geslagen. Tja, nou ja, goh, hoe leg je zoiets uit…

Materialisme

We blijven toch allemaal tot op zekere hoogte kinderen van het materialisme; vertrouwd met wat je aan kunt raken, aan kunt wijzen, kunt zien, horen, ruiken, proeven.

In dat opzicht hebben we zelfs een materialistische godsdienst; tastbaar, geïncarneerd, vleesgeworden, mens geworden. De Geest die ons daarvan de zin laat begrijpen, laat zichzelf niet zo goed kennen.

Cultuur en godsdienst

Dat wreekt zich in onze maatschappelijke omgang met ‘geestelijke’ zaken in de breedste zin van het woord. De coronacrisis heeft pijnlijk duidelijk gemaakt dat velen – onze beleidsmakers voorop – niet goed weten wat ze ermee aan moeten.

Kerken? Maar ook: musea, concertpodia, bibliotheken? Ze waren op z’n best randverschijnselen, waar slechts aandacht voor was bij calamiteiten. Bijvoorbeeld als een refokerk de coronaregels aan de laars lapte, of een museum de noodklok luidde wegens dreigend faillissement.

Bordeel en bibliotheek

Maar kwamen ze ooit aan bod in de persconferenties van onze regering? Amper. Het ging vooral over kappers, sportscholen, horeca en andere sectoren waarvan we wél snappen waar ze goed voor zijn.

“In Nederland is het bordeel belangrijker dan de bibliotheek”, zo merkte AD-columnist Özcan Akyol onlangs scherp op naar aanleiding van de aangekondigde versoepelingen. Het is de vinger op de zere plek.

‘Dagje zonder’

Zeker, desgevraagd zal elke politicus met uitgestreken gezicht zeggen dat het heus Heel Belangrijk is, religie, cultuur, kunst, intellect. Maar waarom? Tja, dan komt men doorgaans niet verder dan het hemeltergende cliché dat het mensen ‘verbindt’. En in de praktijk haalt men er de schouders voor op.

Bedroevend dieptepunt was wel de opmerking van CDA-minister Hugo de Jonge laatst dat we “best een dagje zonder” theaters en musea kunnen, hoewel we natuurlijk allemaal “kunstliefhebbers” zijn.

Geestelijke gezondheid

Zeer terecht schiet de gehele culturele sector dan in de verdediging, en spreekt men schande van zoveel dedain voor de kunst. Probleem daarbij blijft wel steeds, dat ook degenen die het opnemen voor geestelijke zaken als cultuur of religie uiteindelijk op materiële argumenten terugvallen. Het is goed voor de werkgelegenheid/het toerisme/de economie/de samenleving/vul maar in.

Zelfs ‘het is goed voor de geestelijke gezondheid van mensen’ is natuurlijk een verkapt materialistisch argument, want wat men daarmee eigenlijk zegt is: geestelijk gezonde mensen zijn betere en goedkopere werknemers/burgers/consumenten.

Bredere blik

Het is allemaal waar, en ook niet onbelangrijk, maar het kan niet het enige zijn. Precies daarom hebben wij het geestelijke nodig. Het is de Geest die ons uiteindelijk uittilt boven die dwingende logica van eenzijdig economisch nutsdenken, van consumentisme, van plat materialisme.

Die bredere blik vraagt aandacht, vraagt voeding, vraagt vorming – en precies daarvoor zijn en blijven godsdienst, beeldende kunst, literatuur, theater, poëzie, muziek enzovoort broodnodig. Misschien is het moeilijk uit te leggen waarom, maar laten we het in hemelsnaam blijven proberen.