Marx citeert in een voorwoord tot Das Kapital Dante. Weliswaar foutief, maar het zou onvermoede gevolgen kunnen krijgen. Want Marx was atheïst, maar Dante niet.

Het ‘cultuurmarxisme’ wil volgens ‘rechts’ de Europese cultuur onderwerpen. Waar of niet, het mag niemand ervan weerhouden Das Kapital te lezen, vooral de voor- en nawoorden van Marx en Engels.

In zijn vierde voorwoord besluit Engels een felle polemiek over een citaat van Gladstone met de vaststelling dat men na twee decennia ‘professoraal geklungel’ Marx niet meer van onzorgvuldig citeren durfde te betichten. Engels wijdt nog enkele woorden aan ‘de slecht begrepen wijze van citeren’ van zijn maestro, maar we blijven zitten met het mysterie van een verkeerd citaat uit Dantes Divina Commedia.

Verborgen boodschap

Gladstone was behalve politicus ook Dantekenner en zou hem niet verkeerd durven citeren. Ook Marx had een hoge dunk van Dante en citeerde in zijn eerste voorwoord wat hij een motto van de dichter noemde: Segui il tuo corso, e lascia dir le genti, ‘Volg je eigen weg en laat de mensen praten’. Je moet een waaghals zijn om nu toch nog te durven beweren dat Marx hier een steek liet vallen.

Filosofisch was hij materialist, dus ook reductionist en het vermeende motto past goed bij zijn plan tot vestiging van een proletarische dictatuur. De bovenbouw moest worden gedeconstrueerd tot de materiële basis ervan in onmenselijke eigendomsverhoudingen, die de armen steeds armer maakten en zo de revolutie naderbij brachten.

Als dat al waar is, mogen we toch niet uitsluiten dat in die bovenbouw ook een geestelijke wereld werkzaam is. Marx was atheïst, maar Dante niet. De eerste helft van het vermeende motto staat niet in diens werk, de tweede wel, maar dan als oproep van Vergilius om hem te volgen op de weg naar boven: Vien dietro a me, e lascia dir le genti (Purgatorio V 13). Dat is toch echt iets anders dan Marx’ ‘citaat’, en het is niet overdreven hiertegen protest aan te tekenen. Marxisten vergeven hun held ook hier vaak gemakkelijk en zijn niet ontvankelijk voor de verborgen boodschap.

Cultuurmarxisme?

Cultuurmarxisme moet zoiets zijn als marxisme zonder revolutie, een praktisch revisionisme dat evengoed de proletariërs op de troon wil zetten. Daar past dan de verdraaiing van een groot dichter bij. Typerend is dat de meesten het in onze cultuur niet eens meer opmerken, laat staan dat ze ertegen protesteren, wat ze anders toch zo goed kunnen. Dat is de invloed van een redeloos gelijkheidsstreven in de geest van de Franse Revolutie, maar men moet vrezen dat het bij ‘rechts’ hetzelfde is. Toch zou Dante de oorzaak kunnen zijn van een culturele contrarevolutie, mits cultuurmarxisten Marx en Engels serieus nemen.

Men zou hen een gratis heropvoedingscursus in Dante, Marx en Engels kunnen opleggen, met speciale aandacht voor de ‘list der rede’ in hun voor- en nawoorden. In het grote China zijn marxisten, zij het met ingrijpende aanpassingen, nog aan de macht. Men moet heropvoeding niet beperken tot westerse cultuurmarxisten, maar ook proberen de diepere zin te vatten van het feit dat met Marx’ zegetocht ook Dante meereisde naar de macht in Beijing. Dit kan een onvermoede wending krijgen als het Westen wil inzien dat er ook culturele wapens bestaan, die effectiever en heilzamer kunnen zijn dan de huidige wapens.

Niet klagen

De Communistische Partij van China zal haar eeuwfeest in 2021 zeker groots vieren. Met Dante als gids zal dat jaar dan ook de doorslag moeten geven voor een ideologische wending in dat Hemelse Rijk. Ik zou er geen been in zien kwieke partijleden een gratis Dante-cursus te geven.

Nieuwe boeken zijn niet nodig, want in alle ideologisch correcte bibliotheken vindt men daar de gewraakte teksten in hun officiële edities. Het lijkt het werk van een Voorzienigheid waar in het Westen bijna niemand nog in gelooft, maar die druk doende is met een danteske strategie waar alle bona fide staatslieden hun petje voor moeten afnemen.

Laat niemand dus klagen over cultuurmarxisten. Elk nadeel hep ze voordeel en bij Marx hoort Dante. Hegel riep de eigentijdse dichter op die de woelige geschiedenis van zijn tijd zou kunnen samenvatten in dichtvorm. Ik neem aan, dat er in 2021 dingen zullen gebeuren waar talentvolle dichters inspiratie uit kunnen putten. Cultuurmarxisten kunnen pleiten voor mildheid jegens Marx, omdat vergissen menselijk is. Maar je vervalt dan snel in onverschilligheid alsof het niets uitmaakt omdat we toch maar stukjes materie zijn in een wereld die geen geest meer heeft en al helemaal geen Heilige Geest. Maar wie zoekt, zal vinden en het danteske spoor van een verdraaid citaat uit het Vagevuur van de Goddelijke Komedie kan niet zonder gevolgen blijven.

Ben Hoffschulte is rechtsfilosoof te Leuven.