Zelfs 125 jaar na zijn geboorte en 60 jaar na zijn dood blijft de Britse schrijver en denker C.S. Lewis het (her)lezen waard.

Hij was een genie. Een dichter en denker van superlatieven. Immens populair als docent van de universiteit van Oxford, gevierd bestsellerauteur, een van de invloedrijkste christelijke stemmen in de Engelstalige wereld.

Gedenksteen

We hebben het over Clive Staples Lewis, die op 29 november 125 jaar oud zou zijn geworden. Tien jaar geleden, op 22 november 2013, de vijftigste sterfdag van Lewis, werd zijn gedenksteen onthuld in Westminster Abbey in Londen, naast grootheden als Shakespeare, Milton en T.S. Elliot. De inscriptie op Lewis’ gedenksteen: “Ik geloof in Christus zoals ik geloof dat de zon is opgekomen, niet alleen omdat ik hem zie, maar omdat ik daardoor al het andere kan zien.”

In zijn geboortestad Belfast staat niet één beeld op C.S. Lewis Square, maar zeven. Personages uit de zeven delen van de Kronieken van Narnia, vooral de leeuw Aslan, die Christus symboliseert. Deze kinderboekenreeks is waarschijnlijk zijn populairste werk, maar zelf beschouwde Lewis De afschaffing van de mens (1943) als zijn belangrijkste werk. Hoewel het tachtig jaar geleden werd geschreven, biedt het een sleutel tot het begrijpen van onze tijd.

‘Afgezaagd rationalisme’

In het boek bekritiseert Lewis de bewering dat waardeoordelen eigenlijk helemaal geen uitspraken over de werkelijkheid zijn, maar slechts de subjectieve gevoelens weerspiegelen van degenen die ze doen. Als iemand bijvoorbeeld een waterval als ‘grandioos’ beschrijft, zo is dan de gedachte, dan beschrijft hij niet het natuurlijke schouwspel waar hij getuige van is, maar slechts de emoties die het in hem losmaakt en die hij er vervolgens op projecteert. Lewis noemt dit een “afgezaagd rationalisme” dat uiteindelijk “mensen zonder hart” voortbrengt.

Dat rationalisme vat Lewis dan ook bij de horens: “De gevoelens van waaruit iemand iets grandioos noemt zijn geen grandioze gevoelens, maar gevoelens van eerbied.” Wie een waterval ‘grandioos’ noemt, drukt dus geen subjectief gevoel uit, maar de mening dat dit natuurspektakel objectief gezien ontzag verdient. Puttend uit Plato, Aristoteles, Augustinus, Confucius en anderen, laat Lewis eerst zien dat de mens zich bewust is van het bestaan van een objectief waardesysteem, dat hij de Tao noemt. Deze Tao is niet “maar één uit een reeks van mogelijke waardesystemen”, maar “de enige bron van alle waardeoordelen”. Als die wordt verworpen, wordt alle waarde verworpen.

Onverbiddelijke logica

“Of wij zijn met rede begaafde geest, en voor altijd verplicht de absolute waarden van de Tao te volgen; óf wij zijn pure natuur, goed om in nieuwe vormen te worden geknipt en gekneed naar het believen van machthebbers die, volgens onze hypothese, geen andere motieven hebben dan hun eigen ‘natuurlijke’ neigingen.”

Met een logische strengheid die soms grenst aan onverbiddelijkheid, denkt Lewis dit vervolgens tot het einde door: “Mocht er eens een geslacht opstaan dat door middel van eugenetica en wetenschappelijke vorming de macht verwerft om van zijn nakomelingen te maken wat het wil, dan zijn alle latere geslachten natuurlijk in feite aan die macht onderworpen.” Want de macht van de mens om van zichzelf te maken wat hij wil, betekent in werkelijkheid “de macht van sommige mensen om naar hun believen iets van andere mensen te maken”.

Profetisch

Volgens Lewis wordt “het slotstuk” van de menselijke verovering op de natuur bereikt “wanneer de mens door eugenetica, door prenatale africhtingen en door onderwijs en propaganda een volledige beheersing over zichzelf gekregen heeft. De menselijke natuur zal het laatste stuk natuur zijn dat voor de mens capituleert.”

Was “Gods terriër” – zoals Lewis wel genoemd is – misschien de laatste profeet? “Over deze afschaffing van de mens werd in zijn tijd al nagedacht, maar de realisatie liet nog op zich wachten”, zegt Lewis-specialist Norbert Feinendegen in een interview met Die Tagespost. “Dit stadium is echter dichterbij gekomen: de technische mogelijkheden om de menselijke natuur te manipuleren, hebben zich enorm ontwikkeld en de transhumanistische agenda wordt tegenwoordig veel openlijker gepropageerd dan tijdens Lewis’ leven.”

Kleedkamer voor een betere wereld

Het doel is echter hetzelfde, aldus Feinendegen: “Het verkrijgen van macht over mensen, waarbij degenen die deze macht uitoefenen anderen niet langer zien als mensen in de ware zin van het woord. In plaats van schepselen die door God begiftigd zijn met een vrijheid en waardigheid die onvoorwaardelijk gerespecteerd moeten worden, worden mensen gereduceerd tot wegwerpmateriaal.”

Maar als je Lewis gelooft, zou zelfs “de afschaffing van de mens” niet de ultieme catastrofe zijn. Hij was er immers van overtuigd dat de wereld die we kunnen zien, rijkelijk ontworpen door God, uiteindelijk niet meer is dan een “kleedkamer” om ons voor te bereiden op het betreden van een veel gigantischere wereld. Het is geen slecht idee om van tevoren iets over de dresscode te weten te komen.