De wereld van het bedrijfsleven wordt steeds harder, de werknemer steeds onzekerder, ongelukkiger en minder productief. Het Rijnlands model heeft oog voor het belang van onderneming en werknemer en biedt een win-winsituatie.
Vorig jaar was het 125 jaar geleden dat de pauselijke encycliek Rerum novarum verscheen. In die monumentale encycliek stelde paus Leo XIII de uitwassen van de industriële samenleving – zoals de uitbuiting en armoede van arbeiders – aan de kaak. Er moest werk worden gemaakt van sociale rechtvaardigheid.
De huidige maatschappij is natuurlijk een andere dan die van eind negentiende eeuw. Maar de roep om sociale rechtvaardigheid blijft van belang en is weer actueel, ook in Nederland.
Onze betrekkelijk eerlijke sociaal-economische orde is de afgelopen decennia steeds meer onder druk komen te staan van een harde, Angelsaksische economische cultuur waarin het gaat om kortetermijnwinst. Snel geld verdienen staat voorop, zo nodig ten koste van werknemers en milieu. De CEO kijkt primair naar de aandeelhoudersbelangen, de beurskoersen zijn heilig.
De afgelopen weken werd dit prachtig – of eigenlijk tragisch – geïllustreerd met de overnamestrijd rond Unilever. Deze Nederlands-Britse multinational heeft veel oog voor duurzaamheid. Het bedrijf maakt echt werk van people en planet. Angelsaksische criticasters vinden echter dat het bedrijf te weinig aan de p van profit denkt. Er moet meer rendement komen!
Dit is typisch een voorbeeld van een clash tussen een Angelsaksische visie op ondernemerschap en de visie die wij in Nederland en bijvoorbeeld Duitsland goed kennen. De Fransman Michel Albert bestempelde die visie begin jaren negentig als ‘Rijnlands’.
Het Rijnlands model kenmerkt zich door nadruk op ondernemen met het oog op de lange termijn en hecht belang aan samenwerking met alle belanghebbenden – niet alleen aandeelhouders dus.
Er wordt gewerkt vanuit vertrouwen in het personeel en met oog voor bescherming van de leefomgeving. Een bedrijf is geen handelswaar, maar een gemeenschap van mensen die van elkaar afhankelijk zijn en samen waarde willen toevoegen.
Dit klinkt natuurlijk prachtig. Maar hoe realistisch is dit model nog in deze tijd van harde, wereldwijde concurrentie? De afgelopen twee jaar zijn wij het land in gegaan om met – veelal christelijke – ondernemers te praten over de vraag in hoeverre dit verantwoorde, Rijnlandse ondernemen nog aanwezig is in Nederland.
Die gesprekken stemden hoopvol. In heel uiteenlopende bedrijfstakken – van boer tot bankier en baggeraar – blijkt het mogelijk om te ondernemen met oog voor meer dan geld.
Een voorbeeld is het bedrijf Rijk Zwaan, een van ’s werelds grootste groenteveredelaars. Heel bewust kiest het bedrijf ervoor om vrijwel al het personeel in vaste dienst te hebben. Terwijl steeds meer werkgevers hun mensen laten werken in een flexibele baan, zetten zij vanuit een principiële filosofie in op het bedrijf als gemeenschap.
Doel van het bedrijf is niet primair winst maken of geld verdienen, maar, in de woorden van leidinggevende Ben Tax: ‘de medewerker gelukkig maken’. En dat pakt uitstekend uit. Ook qua economische prestaties.
Mensen zoeken stabiliteit en zekerheid, zo blijkt. Ze presteren het best zonder te hoge druk en vanuit een houding van loyaliteit. Het bedrijf groeit met tweehonderd mensen per jaar, en daarvan blijven verreweg de meeste mensen langdurig bij Rijk Zwaan werken.
Dit sluit aan bij wat de WRR onlangs in een rapport stelde: de ontwikkeling naar een flexibelere arbeidsmarkt leidt tot het ontstaan van nieuwe kwetsbare groepen, met veel onzekerheid over inkomen en sociale zekerheid, vooral bij jongeren die een huis willen kopen of een gezin willen stichten.
Het is mooi – en nodig – dat ondernemers zelf werk maken van een verantwoorde economie. Het stemt hoopgevend dat op veel plekken ondernemers hun verantwoordelijkheid nemen. Dat people en planet niet onder hoeven te sneeuwen onder de drang naar profit. Dit soort ondernemerschap is nodig, met het oog op het welzijn van mensen en van onze planeet als geheel.
Het Rijnlands denken sluit nauw aan bij christelijk sociaal denken. En dat is niet toevallig. Dezelfde Michel Albert die de term ‘Rijnland’ muntte, benoemde ook dat de sociale leer van de Kerken een – vaak onbekende en onderschatte – rol heeft gespeeld in de opbouw van onze sociale markteconomie. Het is belangrijk dat zowel (christelijke) ondernemers als (christelijke) politici het voortouw nemen in het opkomen voor een Rijnlandse economie.
Carola Schouten is Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie. Geert Jan Spijker is adjunct-directeur bij het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie. Onlangs verscheen hun boek Rijnland Werkt. In gesprek met ondernemers.
Info: (033) 422 69 60, wi.christenunie.nl/rijnland
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
