De kloosterregel van de orde der franciscanen bestaat precies achthonderd jaar. Na acht eeuwen wordt de regel nog altijd door talloze franciscanen nageleefd: “Je kunt mensen vertellen hoe het anders kan, maar je kunt het ook gewoon anders doen.”

Gehoorzaam zijn, niets bezitten en in kuisheid leven: deze drie punten vormen de kern van de franciscaanse kloosterregel, het uit twaalf hoofdstukjes bestaande voorschrift dat Franciscus van Assisi zelf opstelde voor de door hem gestichte orde. Op 29 november 1223, maar liefst achthonderd jaar geleden, gaf paus Honorius III zijn goedkeuring aan de regel.

Eeuwigheidswaarde

De ‘eeuwigheidswaarde’ van die regel schuilt in het feit dat de kloosterregel een neerslag van de spiritualiteit van Franciscus is, denkt franciscaan Hans-Peter Bartels, die met zijn medebroeders in stadsklooster San Damiano in ’s-Hertogenbosch woont.

“Die spiritualiteit is na achthonderd jaar nog heel actueel, omdat hij gaat over thema’s als verdraagzaamheid, zuster- en broederschap, vrede en ecologie. Daarbij baseerde Franciscus zijn regel heel sterk op het Evangelie, dat natuurlijk een nog veel grotere eeuwigheidswaarde heeft.”

Middeleeuwse regels

Het naleven van het Evangelie is dan ook de opdracht waar de kloosterregel mee begint. Wat Franciscus betrof was daarmee alles gezegd en gezwegen, legt broeder Bartels uit: de vroegste versie van de regel bestond uit niet veel meer dan dat. “Daar was de Kerk het alleen niet zo mee eens, omdat die regel – het Evangelie dus – belangrijke informatie miste, zoals hoe je lid van de orde wordt of hoe er een overste gekozen moet worden.”

De definitieve tekst werd in 1223 vastgelegd. Dat betekent dat de franciscanen anno nu middeleeuwse regels volgen. Broeder Bartels vindt dat het levensmodel juist heel modern opgevat kan worden: “Onze regel creëert ruimtes waarbinnen wij leven. De ruimte van de armoede, oftewel jezelf niets toe-eigenen. De ruimte van de kuisheid; dat is de uitdaging om steeds meer jezelf te worden, zonder maskers. En de gehoorzaamheid, oftewel het luisteren naar elkaar en daarop inspelen.”

‘Persoonlijk rondje’

De bewoners van San Damiano maken dat concreet door de tijd te nemen om met elkaar in gesprek te gaan. “We hebben elke week een huisvergadering, waarin we niet alleen praktische dingen doornemen. Het belangrijkste onderdeel is een persoonlijk rondje, waarbij iedereen vertelt hoe het met hem gaat.”

Ook buiten de kloosterdeuren leven de broeders de aanwijzingen van hun ordestichter na: zo zijn ze betrokken bij het straatpastoraat van Den Bosch en ondernemen ze verschillende activiteiten die met ecologie te maken hebben. “Zo’n regel wordt pas een levend document als je ernaar gaat leven. Dat proberen we, om daarmee een voorbeeld te stellen aan de wereld”, zegt broeder Bartels.

“Dat is een van Franciscus’ kernpunten: je kunt mensen vertellen hoe het anders kan, maar je kunt het ook gewoon anders doen.” Dat begint met toenadering. “Zeker de jongere broeders lopen de laatste jaren steeds vaker weer in habijt. We proberen ook heel laagdrempelig met mensen in gesprek te gaan. Dan merken mensen hoe ‘normaal’ we eigenlijk zijn.”

Saracenen

Twaalf korte hoofdstukken telt de franciscaanse kloosterregel. Die behandelen stuk voor stuk onderwerpen die vandaag de dag nog steeds voor de hand liggen bij het kloosterleven. Alleen de laatste regel, over “diegenen die zich onder de Saracenen en andere ongelovigen begeven”, lijkt gedateerd. ‘Saraceen’ was een synoniem voor ‘moslim’ in de periode van de kruistochten, de tijd waarin Franciscus leefde.

Die regel lijkt uit de tijd, maar volgens broeder Bartels is niets minder waar. “Dat is juist een van de makkelijkste onderdelen van de kloosterregel om in onze multireligieuze samenleving ten uitvoer te brengen”, zegt hij. Franciscus nam in 1219 deel aan de Vijfde Kruistocht en schrok daar van de gewelddadigheid van zijn geloofsgenoten.

Dat inspireerde hem tot een andere vorm van evangelisatie: “Gewoon tussen de mensen gaan wonen en een goede buur zijn, zonder je geloof onder stoelen of banken te steken. Misschien raakt er dan iemand – een moslim, iemand van een ander geloof of een atheïst – met je in gesprek. Dan zou het kunnen dat je iemand wint voor het christelijk geloof. Maar je moet nooit actief gaan werven. Geloof is altijd iets tussen God en een persoon.”

Geen geld aanraken

De moeilijkste onderdelen van de regel vindt broeder Bartels de onderdelen die niet meer letterlijk toepasbaar zijn, zoals het voorschrift dat broeders geen geld mogen aanraken. “Mensen zeggen wel eens voor de grap: ‘daar is een pinpas toch voor?’, maar dat is natuurlijk te makkelijk gedacht. Je moet de regel interpreteren in de zin dat geld verdienen geen doel mag zijn, want wij broeders hebben vandaag de dag ook gewoon geld nodig om in ons levensonderhoud te kunnen voorzien.”

“Wij mogen op een heel mooi spiritueel fundament voortbouwen”, vindt broeder Bartels. “Je zou het een verantwoordelijkheid kunnen noemen om die spiritualiteit de toekomst in te dragen.” De franciscanenorde heeft in haar bestaan pieken en dalen gekend, “maar verdwijnen? Nee, deze spiritualiteit is zo actueel in alles.” Elke tijd vindt daar nieuwe vormen voor, ziet Bartels. “Dat is ook maar voor een klein deel aan ons. De rest is aan de Heilige Geest.”