Bij het begin van het nieuwe collegejaar worden de geesteswetenschappen aan de Nederlandse universiteiten financieel afgeknepen. Bizar, want de letteren zijn relevanter dan ooit.
De Katholieke Universiteit die in 1923 in Nijmegen haar deuren opende, had een beperkte omvang. Aanvankelijk waren er faculteiten Theologie, Rechten en Letteren. Dat was grotendeels uit nood geboren, want om universiteit te mogen heten, moest je wettelijk minimaal drie faculteiten hebben en dit drietal was het goedkoopste: je had immers niet veel meer nodig dan boeken, een collegezaal, een krijtje en een schoolbord.
Dat bij Letteren de vakken Frans, Duits, Engels, klassieke talen en Nederlands zouden worden gedoceerd, was geen punt van discussie. Het belang van het opleiden van specialisten in de taal en cultuur die het fundament vormden van de beschaving, in onze buurtalen en in onze eigen taal en cultuur (met een flink verplicht deel vaderlandse geschiedenis), sprak voor zichzelf. En zo was het niet alleen in Nijmegen, maar op alle klassieke universiteiten.
Als nu, bijna honderd jaar later, een nieuwe universiteit zou worden opgericht, is het denk ik zeer de vraag of de moderne talen en moedertaal als afzonderlijk vak zouden worden aangeboden. Sterker nog, wie de huidige publieke stemming peilt rond de geesteswetenschappen (ofwel ‘alfawetenschappen’, ‘letteren’ of ‘humaniora’) mag serieus betwijfelen of er überhaupt een letterenfaculteit zou komen.
Daar zijn verschillende oorzaken voor aan te wijzen. Er is het even desastreuze als triest stemmende advies van de Commissie Van Rijn, dat onderzoeksgeld van de geesteswetenschappen afneemt en rigoureus overhevelt naar de exacte disciplines. De commissie vrijpleiten als slechts de boodschapper van rampzalig nieuws, is onterecht.
Vanaf de aanvang was haar ministeriële opdracht om bestaande middelen te herverdelen. Geen van de commissieleden had zelfs maar in de verte verwantschap met de geesteswetenschappen, dus je hoefde niet helderziend te zijn om hun adviezen te voorspellen. De kalkoen mocht niet eens meepraten over het kerstdiner.
Daarbij hebben we thans – terwijl de economie floreert – een onderwijsminister die het niet voor elkaar krijgt om voor de geesteswetenschappen meer middelen beschikbaar te stellen. Veel woorden, geen daden. O ja, op de radio bepleitte ze het onmisbare nut van de studie Nederlands: daar kon je bijvoorbeeld vertaler mee worden.
Deze studie Nederlands in het bijzonder ligt de laatste tijd onder vuur. Het opheffen van Nederlands aan de Vrije Universiteit in Amsterdam gaf aanleiding tot veel gespuide opinies. Heel vaak van auteurs – zoals classicus Piet Gerbrandy of zeer onlangs nog Rosa van Gool in de Volkskrant – die zelfs basale kennis ontberen van wat de studie feitelijk behelst.
Je kunt je serieus afvragen waar het imagoprobleem vandaan komt, want de situatie is welbeschouwd vreemd. In geen recent tijdsgewricht waren juist de kwesties die in de studie Nederlands aan bod komen, zo urgent.
Van de vraag naar onze nationale identiteit, naar de manier waarop we ons literair erfgoed beheren en de wijze waarop we met actuele literatuur omgaan, tot aan het leren van Nederlands als tweede taal of de manier van communiceren via de nieuwe media: maatschappelijk relevanter kun je het toch niet hebben?
Daar komt bij dat de baangarantie bij letterenstudies hoog is.
Er is reden genoeg om je als medewerker van een Letterenfaculteit op te winden. En ook het komend academiejaar moeten we kritisch en betrokken blijven. Intussen is er opnieuw de jaarlijkse, grote troost dat er straks weer honderden eerstejaars een letterenstudie beginnen.
Of het een bijeffect is van de ophef, weet ik niet, maar feit is dat de studie Nederlands landelijk weer voorzichtig in de lift zit. Als steeds verheug ik me erop aan het werk te mogen met deze jonge mensen, geboren in de nieuwe eeuw, die zich niets aan beeldvorming, beleidsmakers en ministers laten gelegen liggen.
Prof. dr. Jos Joosten is hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
