Politici die kerkgebouwen willen behouden? Mooi, maar laat ze de parochies dan ook tegemoetkomen in plaats van tegenwerken.

De kerken in Nederland verkeren helaas in een krimpscenario. Het einde is vooralsnog niet in zicht, gezien het feit dat de oudste generatie het overgrote deel van de kerkbezoekers uitmaakt.

Cadeautjes kunnen weggeven

Er is een grote overcapaciteit, de inkomsten staan onder druk, de uitgaven verminderen niet, de kas raakt leeg. De parochies – de eigenaren van de kerkgebouwen – kunnen het zich niet permitteren de lasten van alle kerkgebouwen te blijven dragen en kunnen niet anders dan kerkgebouwen afstoten.

Het bisdom ’s-Hertogenbosch heeft besloten de parochies in dezen meer ruimte te geven en bredere herbestemmingmogelijkheden te honoreren. We kunnen het ons namelijk niet permitteren te kieskeurig te zijn en de gebouwen dienen op te brengen wat ze waard zijn. Parochies verkeren niet in de situatie dat zij cadeautjes weg kunnen geven.

Overheden

Herbestemming wordt in vele gevallen bemoeilijkt door met name gemeentelijke overheden die kerkgebouwen maar al te gemakkelijk op monumentenlijsten plaatsen, hetgeen potentiële kopers afschrikt, terwijl diezelfde overheden geenszins bereid zijn de parochies tegemoet te komen, maar wel menen parochies te kunnen verplichten onderhoud te plegen aan gebouwen die niet meer in gebruik zijn. De opbrengst heeft een parochie nodig voor de bekostiging van het pastoraat, maar ook om de blijvende kerkgebouwen binnen de parochie te kunnen onderhouden.

Een beetje moe

Het is inderdaad triest dat kenmerkende gebouwen teloor dreigen te gaan. Het is vreemd dat zich nu ineens Alexander Pechtold opwerpt als verdediger van het katholieke erfgoed. Ik neem aan dat ik niet uit hoef te leggen waarom dit vreemd is. Hij zal vooral geïnteresseerd zijn in het museale karakter van kerken, oftewel de kerk als verleden tijd in plaats van gebouw van levend geloof.

“De kerk is niet alleen van de mensen die erin zitten, maar ook van degenen die eromheen lopen”, zegt Pechtold. Hij vergeet kennelijk dat de kerk vooral van de parochie is die er geen raad mee weet, mede als gevolg van frustrerend overheidsbeleid als het gaat om herbestemming. Over de vraag wie de zorg van de gebouwen overneemt, heeft de overheid zich tot nu toe niet willen buigen. Integendeel: de overheidsregels voor herbestemming zijn streng en procedures lang en financieel wil de overheid niet bijdragen.

Ik word overigens een beetje moe van de “prachtige voorbeelden van kerken waarin een boekhandel werd gevestigd”. Ja, die is er één in het Limburgse, gerealiseerd vóór de crisis in een tijd dat de bomen nog tot de hemel groeiden.

‘Buurtbepalend’

Het zou goed zijn als de overheid onder ogen zou zien dat de meeste leegstaande kerken niet gered kunnen worden. Het zou gewenst zijn als de overheid een eenduidig beleid zou voeren op het gebied van herbestemming, en dat zij niet zomaar klakkeloos elk kerkgebouw dat op de nominatie staat om aan de eredienst onttrokken te worden op de gemeentelijke monumentenlijst plaatst omdat “het gebouw buurtbepalend is”. Dat is immers per definitie elk kerkgebouw, of het nu een monumentale klassieker is, of een eenvoudig kleurloos jaren zestig kerkgebouw.

Overigens, als er daadwerkelijk maar één exemplaar van de kerken uit dat-en-dat tijdperk zou behoeven te worden behouden en als monument zou worden aangewezen, zou ik het voor de verandering een keer met Pechtold eens zijn.

Parochies recht doen

Het verloren gaan van kerkgebouwen in wijken en dorpen gaat velen ter harte. Ook hen die zich niet tot een kerkgenootschap rekenen. Het zou hen sieren als zij bij zouden dragen aan oplossingen die ook de parochies recht doen.

Mgr. Rob Mutsaerts is hulpbisschop van het bisdom Den Bosch.