In Sassenheim is woensdag kardinaal Ad Simonis op 88-jarige leeftijd overleden.

Ad Simonis werd priester om zo veel mogelijk mensen met God in contact te brengen. Het was de tragiek van zijn leven bisschop te moeten zijn in een tijd waarin de Nederlandse Kerk juist leeg liep en de katholieke zuil verkruimelde.

‘Ik mag er nog zijn’

“En waarachtig: ik mag er nog zijn”, zei de kardinaal tijdens de viering van zijn zestigjarig priesterjubileum in 2017. De huisarts die bij zijn geboorte was, had zijn moeder namelijk voorgehouden: “Ik weet niet of je hem lang zult houden.”

Leven deed hij echter, en lang: de oud-aartsbisschop van Utrecht overleed dinsdag op 88-jarige leeftijd in een hospice in Sassenheim. Hij was daar op het laatste moment naartoe gebracht vanuit het verzorgingshuis in Voorhout waar hij al een aantal jaren verbleef. De Bossche bisschop Gerard de Korte, in Utrecht Simonis’ hulpbisschop, diende hem volgens berichten gisteren de laatste sacramenten toe.

Roeping

Toen Ad Simonis op 26 november 1931 ter wereld kwam, stond de katholieke zuil fier overeind. Hij was een van de elf kinderen in een overtuigd katholiek gezin uit Lisse, waar geloof en Kerk “als het ware de lucht die je inademde” vormden.

Die cultuur en het voorbeeld van enkele priesters die thuis over de vloer kwamen, brachten hem al jong tot het besef geroepen te zijn: “Als zesjarige antwoordde ik op een vraag van een tante ‘Wat wil je worden?’ spontaan: ‘Priester.’”

Richtingenstrijd

Aldus geschiedde; Simonis werd op 15 juni 1957 priester gewijd voor het toen nieuwe bisdom Rotterdam. Na enkele jaren als kapelaan studeerde hij in Rome, waar hij in 1966 promoveerde. Eenmaal terug werd hij kapelaan in Den Haag.

In de katholieke zuil rommelde het zo net na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) hevig: de polarisatie was begonnen, de richtingenstrijd tussen ‘progressief’ en ‘conservatief’ die de Nederlandse Kerk decennialang in zijn greep zou houden.

Stempel van ‘conservatief’

De Nederlandse Nieuwe Katechismus (1966) werd door Rome openlijk gecorrigeerd en het beruchte Pastoraal Concilie van Noordwijkerhout (1966-1970) werd gehouden: een bijeenkomst van de hele Nederlandse Kerk waar de wildste ideeën naar voren werden gebracht.

Simonis nam er deel aan en nam het juist op voor de leer van de Kerk. Het leverde hem een levenslang stempel op, waarover hij in Katholiek Nieuwsblad ooit schouderophalend zei: “Men zegt ‘conservatief’, maar ik zeg met Paulus: ‘Onderzoek alles, behoud het goede.’ In die zin ben ik conservatief.”

Slogans

In zijn Haagse jaren was hij ook aan een ziekenhuis verbonden, wat hem naar eigen zeggen behoedde voor de grillen van de tijdgeest: “Je hoorde niets anders dan slogans over een nieuw kerkbeeld en nieuw mensbeeld. De culturele en seksuele revoluties van 1968 kondigden zich aan, terwijl ik dagelijks te maken had met zieke en stervende mensen, jong en oud.”

Wellicht dankzij zijn optreden op het Pastoraal Concilie volgde, voor velen totaal onverwacht, zijn benoeming tot bisschop van Rotterdam. Het is dan 1970, Simonis is net 39 en onder het kader van het bisdom leeft veel weerstand tegen de benoeming. Ook de toenmalige Utrechtse kardinaal Bernard Alfrink was er weinig mee ingenomen, maar van vele gewone gelovigen kreeg Simonis steunbetuigingen.

Tegen wil en dank

Zelf stond hij niet te springen, zei hij in KN: “Ik heb mij ertegen verzet, maar toen men nogmaals een beroep op mij deed, heb ik toegezegd. Maar ik heb nooit staan popelen om bisschop te worden, ik was met veel liefde parochiepriester gebleven.”

Het tekent de man die van zichzelf zei “geen mysticus” te zijn: “Ik ben meer iemand van de plichtsgetrouwheid, zo ben ik opgevoed.”

‘Simonis go Rome’

Als paus Johannes Paulus II hem in 1983 in Utrecht benoemt, is de controverse nog niet overgewaaid: in het Utrechtse wordt zeer verschillend gedacht over de nieuwe aartsbisschop, bij zijn aantreden zijn de iconisch geworden bordjes met ‘Simonis go Rome’ te zien. In 1985 creëert diezelfde paus hem kardinaal.

Bij kritiek uit progressieve hoek bleef het overigens niet; in delen van behoudend katholiek Nederland klinkt gemor dat (aarts)bisschop Simonis juist niet genoeg doorpakt, en al te ver buiten de lijntjes kleurende katholieken niet sanctioneert.

Beeldvorming

“Er waren mensen die wilden dat ik priesters die zich niet aan de regels hielden eruit gooide”, zei hij in 2001 in KN. “Maar als bisschop ben je herder om mensen tot eenheid te brengen. Het gaat erom mensen op voorzichtige wijze te overtuigen, want dwang gaat niet. En je moet hun de tijd gunnen om te veranderen, want dat is een proces.” Ook dat typeert hem; Simonis wilde met alle geledingen in gesprek blijven.

De beeldvorming rond de kardinaal zou in de loop van de jaren veranderen, misschien ook door een aantal meer persoonlijke media-optredens waarin zijn gemoedelijkheid naar voren kwam. Tegen de tijd dat hij deelnam aan het conclaaf van 2005, was de polarisatie bovendien langzaam uitgedoofd.

Wijze grootvader

Rond zijn emeritaat in 2007 werd Simonis eerder beschouwd als een wijze grootvader dan als de pilaarbijter die men lang in hem had gezien.

Negatieve krantenkoppen kreeg hij nog een keer, toen hij in 2010, gevraagd naar het net losgebarsten misbruikschandaal, op tv de beruchte uitspraak Wir haben es nicht gewusst aanhaalde – hij zou er later excuus voor maken.

Weemoed

Na zijn emeritaat leefde de kardinaal in de Focolare-gemeenschap in het Brabantse Nieuwkuijk, waar we hem in 2018 interviewden. Het werd een gesprek met een weemoedig randje, toen hij verwees naar de honderdduizenden kinderen die hij in de loop van de jaren gevormd had. Waar, verzuchtte hij, waren ze gebleven? Had hij wel hard genoeg gewerkt, en had hij zijn mensen de heiligheid wel voldoende voorgeleefd? Hij betwijfelde het. Dat een van die talrijke vormelingen hem het interview afnam, wist hij niet.

Tegelijk sprak er een groot geloof uit dat gesprek, en een groot vertrouwen in Gods barmhartigheid. Ooit zei hij over zijn moordende werkritme, dat rusten in de eeuwigheid nog wel zou kunnen. Moge die rust hem nu gegeven zijn.