In de Advent zien we uit naar het Licht dat midden in het diepste donker tevoorschijn komt. Vanuit  de liturgiewetenschap bekeken, is de kerstnachtmis niet voor niets een van de sprekendste rituelen van het jaar – voor kerkgangers, maar ook voor velen die weinig met onze religieuze rituelen hebben. Rituelen bieden namelijk stabiliteit in bewogen tijden.

Creatieve oplossingen

Dat klinkt mooi, maar intussen zitten we opnieuw met coronamaatregelen die prioriteit moeten krijgen boven de Mis in de vertrouwde stijl en op het vertrouwde moment. Het is goed dat de bisschoppen daar dit jaar vroeg een uitspraak over deden. Dat geeft duidelijkheid en ruimte om naar oplossingen te zoeken.

Zo klonk in de afgelopen weken vanuit de politiek de roep om feesten in de komende jaren flexibel te plannen – op andere momenten van het jaar. Denk aan carnaval, werd gezegd, als we dat in de zomer vieren, is de kans dat het door kan gaan veel groter.

Niet zomaar een feestje

Dat klinkt nobel: zorg dat mensen zo veel mogelijk kans hebben om rituele gemeenschapsmomenten te beleven, dat geeft veerkracht. Maar ik krijg er een ongemakkelijk gevoel bij.

Carnaval is niet zomaar een feestje maar een ritueel met een eeuwenoude traditie. Het hoort in een bepaalde tijd thuis, ook al een tijd van uitzien naar: we vieren uitbundig feest en daarop volgt met de Vasten een periode van ingetogenheid. Is het dan wel zo’n goed idee om een ander moment te kiezen? Of gaat het dan alleen maar om het oppervlakkige feestje, en wordt de eigenlijke rituele stabiliteit vergeten?

Het gemis van de nachtmis

Met Kerstmis is dit gevoel nog sterker, en daarom stelde niemand serieus voor om het te verplaatsen. Toch zegevieren in veel discussies pragmatiek en onderhandeling over onze rituele tradities. Maar als je geen nachtmis kunt vieren, moet je niet proberen die zomaar te vervangen. Het ontstane gemis neem je niet weg door dan maar wat anders te doen.

Wie beweert dat het mensen hoop geeft als we daar nou eens niet zo moeilijk over doen en flexibel zijn, vergeet dat rituelen juist hoop geven als stabiele factoren van ons leven. Het zou ongezond zijn om het, als deel van het ‘nieuwe normaal’, in rituele zin niet zo nauw te nemen en onze rituelen afhankelijk te maken van uitwendige factoren, hoe ernstig en bedreigend die ook zijn. Ik kan en wil noodmaatregelen niet normaal gaan vinden, en als ik de kerstnacht daarom in kleine kring moet beleven, hoort dat gemis voor mij bij Kerstmis 2021.

De stilte herontdekken

Want rituele creativiteit kan ons daarbij wel helpen. Laten we allen momenten vinden die licht in ons duister brengen, thuis, in de natuur of waar dan ook. Wellicht kunnen we de stilte van de kerstnacht herontdekken – met goede muziek, een goed aanbod via de media?

Als we onze gewoontes dit jaar met Kerstmis niet kunnen volgen, is dat een reden te meer om onze rituele tradities te eerbiedigen – vol hoop dat er toch Licht in het duister zal komen, en solidair met allen die in dezelfde en vaak nog veel ergere situaties verkeren. Een zalig Kerstmis voor iedereen. Pax!

Thomas Quartier is benedictijn, Theoloog des Vaderlands en hoogleraar Liturgiewetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Vanaf de editie van deze week zal hij op regelmatige basis columns gaan schrijven in Katholiek Nieuwsblad. Al zijn columns – en nog veel meer – lezen? Neem een abonnement op de enige katholieke weekkrant van Nederland!