Tijdens de algemene audiëntie van 5 mei legt paus Franciscus uit hoe het contemplatieve gebed het hart verandert en je met andere ogen laat kijken.

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

We gaan verder met de catecheses over het gebed en in deze catechese wil ik stilstaan bij het contemplatieve gebed.

De contemplatieve kant van de mens – dat nog geen contemplatief gebed is – is een beetje als het ‘zout’ van het leven: die geeft smaak en kleur aan onze dagen.

Een manier van zijn

Je kunt contemplatief bezig zijn als je de zon ’s ochtends ziet opkomen, of de bomen in de lente weer groen blad ziet krijgen; je kunt contemplatief bezig zijn als je naar muziek luistert of naar het gezang van vogels, als je een boek leest, naar een kunstwerk kijkt of naar het meesterwerk dat het menselijk gezicht is…

Carlo Maria Martini, die als bisschop naar Milaan werd gestuurd, gaf zijn eerste pastorale brief de titel “De contemplatieve kant van het leven” mee. Wie namelijk in een grote stad woont, waar alles, zo mogen we wel zeggen, kunstmatig is, waar alles functioneel is, loopt het risico om het vermogen tot contemplatie te verliezen. Contempleren is niet zo zeer een manier van doen, maar een manier van zijn: contemplatief zijn.

Zuivering van het hart

Contemplatief zijn hangt niet samen met je ogen, maar met je hart. En hier gaat het gebed een rol spelen, als een trouwe en liefdevolle handeling, als een ‘ademhaling’ van onze relatie met God. Het gebed zuivert het hart en verlicht daardoor de blik, waardoor we de werkelijkheid vanuit een ander oogpunt kunnen ervaren.

De Catechismus beschrijft deze transformatie van het hart door middel van het gebed door te citeren uit een beroemd getuigenis van de heilige Pastoor van Ars: “De beschouwing (“contemplatie”) is een op Jezus gerichte blik vol geloof. ‘Ik kijk Hem aan en Hij kijkt mij aan’, zei de boer uit Ars, toen hij voor het tabernakel in gebed was, tot zijn heilige pastoor. (…) Het licht van de blik van Jezus verlicht de ogen van het hart; het leert ons om alles te zien in het licht van zijn waarheid en van zijn medelijden voor alle mensen” (Catechismus van de Katholieke Kerk, 2715).

Een blik is genoeg

Alles begint daarmee: met een hart dat zich gezien voelt door de liefde. Dan wordt de werkelijkheid met andere ogen beschouwd.

“Ik kijk naar Hem en Hij kijkt naar mij”! Zo is het: in de liefdevolle contemplatie, zo kenmerkend voor de meest intieme vorm van gebed, zijn niet veel woorden nodig. Een blik is genoeg. Het is genoeg om ervan overtuigd te zijn dat ons leven omgeven wordt door een grote en trouwe liefde waar niets ooit nog tussen kan komen.

Gedaanteverandering

Jezus was de meester van deze blik. Tijdens zijn leven ontbrak het nooit aan tijd, ruimte, stilte en liefdevolle eenheid die ervoor zorgt dat je bestaan niet omver geworpen wordt door de onherroepelijke moeilijkheden, maar ervoor zorgt dat je de schoonheid beschermt. Zijn geheim was zijn relatie met de hemelse Vader.

Denk maar aan de Gedaanteverandering. De Evangeliën plaatsen deze gebeurtenis op een kritisch punt van Jezus’ missie: als de kritiek en de afwijzing jegens Hem groeien. Zelfs veel van zijn leerlingen begrijpen Hem niet en gaan ervandoor, en een van de twaalf denkt erover Hem te verraden.

Jezus begint openlijk te praten over het lijden en de dood die Hem wachten in Jeruzalem. In die context gaat Jezus een hoge berg op met Petrus, Jakobus en Johannes. In het Evangelie volgens Marcus staat dan: “Hij werd voor hun ogen van gedaante veranderd: zijn kleed werd glanzend en zo wit als geen volder ter wereld maken kan” (9,2 – 3).

Juist op het moment dat Jezus niet begrepen wordt – mensen gingen bij Hem weg en lieten Hem alleen omdat ze Hem niet begrepen -, juist op dat moment waarop alles overschaduwd lijkt te worden door een berg onbegrip, schijnt er een goddelijk licht. Het is het licht van de liefde van de Vader, die het hart van de Zoon vult en zijn hele persoon transformeert.

Geen tegenstelling

Enkele spirituele meesters uit het verleden hebben de contemplatie tegenover de actie geplaatst en hebben die roepingen op een voetstuk gezet waarbij men wegvlucht van de wereld en haar problemen om zich geheel te wijden aan het gebed.

In werkelijkheid is er in de persoon van Jezus Christus en in het Evangelie helemaal geen tegenstelling tussen contemplatie en actie. In het Evangelie, in Jezus, zit geen tegenstelling. Zoiets is misschien voortgekomen uit de invloed van een of andere neoplatonische filosoof, maar het gaat hier om een dualisme dat absoluut geen deel uitmaakt van de christelijke boodschap.

De weg van het gebed

Er is maar een grote roeping in het Evangelie en dat is Jezus volgen op de weg van de liefde. Dat is de crux, dat is de kern van alles. In die zin zijn caritas en contemplatie synoniemen: ze zeggen hetzelfde. Sint-Jan van het Kruis zei dat een kleine daad van pure liefde nuttiger is voor de Kerk dat alle andere werken samen.

Dat wat voortkomt uit het gebed, en niet uit de arrogantie van ons eigen ik, dat wat gezuiverd wordt door de nederigheid, ook al is het een verhulde en stille daad van liefde, dat is het grootste wonder dat een christen kan realiseren.

En dat is de weg van het gebed en de contemplatie: ik kijk naar Hem en Hij kijkt naar mij. Die daad van liefde in de stille dialoog met Jezus doet de Kerk heel veel goed. (Vertaling Susanne Kurstjens)