Een nieuw jaar, een nieuw blog. Om meteen het diepe in te gaan, bekijken we een gedachtenexperiment van schrijfster Alma Mathijsen. In NRC zei zij: “Als ik de keuze had gehad om geboren te worden, had ik daar zelf misschien niet voor gekozen. Ik heb niet om het leven gevraagd”.

True. En dan fantaseert ze dat je vóór je conceptie een sneak preview zou moeten krijgen van wat leven zoal inhoudt: mooie dingen, moeilijke dingen, zeer heftige gebeurtenissen ook. Na een serie ‘voorbeeld-ervaringen’ moet je kiezen: “Kiest u ervoor te leven in een wereld waar pijn en verdriet elkaar kunnen opvolgen? Kiest u om uiterste vreugde te ervaren, soms zo gelukkig te zijn dat u niet weet hoe u al die energie kwijt moet? […] Elke keuze is goed, als u niets doet sterft u af”.

Nieuwsgierigheid krijgt de overhand

In het gedachtenexperiment kiest Mathijsen ervoor om te leven: blijkbaar zou ze in deze ‘voorfase’ toch zo nieuwsgierig zijn geraakt dat ze het leven, waarover ze eerder nog zei dat ‘als ze de keuze had gehad, daar misschien niet voor had gekozen’, wel had gewild, had geaccepteerd.

Dat is interessant. Als we goed naar het leven kijken, met alles erop en eraan, krijgt een nieuwsgierigheid die we blijkbaar van nature hebben, een nieuwsgierigheid of een verlangen, blijkbaar de overhand. Te zijn is aantrekkelijker dan niet te zijn.

Het probleem verplaatst zich

Wat klopt er niet in het gedachtenexperiment? Ook de sneak preview wordt gegeven aan een ‘ik’ dat bewustzijn heeft, dat keuzes kan maken, en dat dus op de een of andere manier al bestaat. En daarvoor had het nooit gekozen! Het probleem verplaatst zich dus. Niemand heeft erom gevraagd te moeten kiezen om al dan niet te leven. Zelfs in het gedachtenexperiment geldt dus: eerst ben je, en daarna word je je daar bewust van, en kun je kiezen.

Vanwaar Mathijsens denkfout? Omdat voor de heersende mentaliteit vrijheid totale onafhankelijkheid betekent. Dat alles je eigen, autonome keuze moet zijn. Dat er niets mag gebeuren waar je niet om gevraagd hebt. Maar is dat echte vrijheid? Komt dat overeen met onze ervaring van vrijheid? Of zijn we juist vrij als er iets gebeurt waarop we diep van binnen wachtten, al hadden we het niet zelf kunnen bedenken?

De moeite waard

“Ik had graag een keuze gehad”. Je hebt wel een keuze! Niet om al dan niet in het leven te belanden. Wel om het te accepteren. “God die ons geschapen heeft zonder onze toestemming, wil ons niet verlossen zonder onze instemming”, zei sint Augustinus. We kunnen ons leven accepteren, omhelzen, of niet. Op elk moment. Welke keuze is het redelijkst? Daarvoor helpt Mathijsens gedachtenexperiment: ook voor wie denkt dat zijn autonomie de hoogste waarde is, is zijn blijkbaar interessanter dan niet zijn.

We zijn er. We hadden er niet hoeven te zijn, en we zijn er. Het begin is dus positief, altijd. Nu kijken hoe dit leven, waar we niet voor gekozen hebben maar dat interessant is, echt de moeite waard kan worden. Wordt vervolgd.