In Rome is deze week de herdenking gestart van het feit dat de stad 150 jaar geleden werd uitgeroepen tot hoofdstad van een verenigd Italië. Paus Franciscus schreef bij die gelegenheid een boodschap, waarin hij het verlies van de kerkelijke staten een kwestie van “goddelijke voorzienigheid” noemde.

In de boodschap van paus Franciscus klonk een echo van de woorden van toenmalig kardinaal Giovanni Battista Montini – de latere paus Paulus VI – die in 1962 zei dat het verlies van de pauselijke staten “een catastrofe leek, en dat ook was voor de pauselijke heerschappij over grondgebied. (…) Maar de voorzienigheid – zoals we nu kunnen zien – regelde dingen anders, orkestrerende de gebeurtenissen op bijna dramatische wijze.”

‘Gezond secularisme’

Sinds 1929, toen Italië en de Heilige Stoel het Verdrag van Lateranen ondertekenden waarmee zij elkaars legitimiteit en onafhankelijkheid erkenden, hebben pausen gezegd dat de katholieke Kerk de afzonderlijke rollen van Kerk en staat erkent, maar erop staat dat “gezond secularisme” nodig is, zoals de gepensioneerde paus Benedictus XVI het noemde.

In diens apostolische exhortatie Ecclesia in Medio Oriente (‘De Kerk in het Midden-Oosten’) uit in 2012, stelde Benedictus dat door een dergelijke gezonde scheiding tussen Kerk en staat “de religie van de last van de politiek wordt bevrijd en de politiek wordt verrijkt met de bijdragen van de religie. Daarbij moet ervoor worden gewaakt dat tussen beide terreinen de nodige afstand, een duidelijk onderscheid en de onmisbare samenwerking blijft bestaan.”

Multireligieuze stad

In zijn boodschap bij het jubileum van Rome merkte paus Franciscus op hoe Rome de afgelopen 150 jaar een multi-etnische en multireligieuze stad is geworden. Katholieken hebben daarbij volgens hem altijd een sleutelrol gespeeld en de Kerk heeft “de vreugde en het lijden van de Romeinen gedeeld”.

Paus Franciscus stond vervolgens stil bij drie belangrijke gebeurtenissen: de nazi-bezetting van de stad in 1943-1944 met de “verschrikkelijke razzia om de Joden te deporteren” op 16 oktober 1943; het Tweede Vaticaans Concilie; en de diocesane conferentie in Rome in 1974 over de kwalen van de stad, met name de armoede en het gebrek aan voorzieningen in de buitenwijken.

Barrières geslecht

In reactie op “de Shoah in Rome” werden volgens de paus “oude barrières en pijnlijke afstanden” overwonnen, toen katholieken en hun instellingen Joden voor de nazi’s verborgen hielden.

Tijdens het Tweede Vaticaans Concilie van 1962 tot 1965 was de stad een kruispunt van katholieke bisschoppen en waarnemers van andere kerken, merkte hij op. “Rome straalde als een universele, katholieke, oecumenische ruimte. Het werd de universele stad van oecumenische en interreligieuze dialoog en van vrede.”

Periferie

En ten slotte noemde hij de diocesane conferentie van 1974, om te onderstrepen hoe de katholieke gemeenschap van de stad luistert naar de noodkreten van de armen en de mensen aan de “periferie”.

“De stad moet het huis zijn van iedereen”, aldus paus Franciscus. “Het is vandaag ook een verantwoordelijkheid. De moderne periferieën wordt gekenmerkt door te veel ellende, bewoond door grote eenzaamheid en gebrek aan sociale netwerken.”

‘Hulpbron voor de mensheid’

Veel van de armen in Italië, en niet te vergeten migranten en vluchtelingen, zien Rome als een plaats van redding, zei de paus. “Vaak kijken zij met grotere verwachtingen en hoop naar de stad dan wij Romeinen zelf, omdat wij er, vanwege de vele dagelijkse problemen, pessimistisch naar kijken, bijna alsof het voorbestemd is om te vallen.”

“Maar nee! Rome is een grote hulpbron voor de mensheid,” zei de paus, en het moet nieuwe manieren zoeken om zichzelf te vernieuwen en een grotere inclusie van iedereen die daar woont te bevorderen.

Heilig jaar

Hij voegde eraan toe dat de Kerk om de 25 jaar een heilig jaar afkondigt om die vernieuwing en openheid te bevorderen. “En 2025 is niet zo ver weg.”