Boerenzoon Jacob Ydema werkte zich halverwege de twintigste eeuw op tot een succesvolle katholieke kunstenaar. Tijdens de ‘tweede beeldenstorm’ ging veel van zijn werk verloren, maar zijn zoon houdt de herinnering levend.
Op het omslag van Jacob Ydema, Life and work prijkt een eigenaardig beest. Is het een hond? Een pegasus? een miereneter? Al even ambigu als dit door hem geschilderde fabeldier is Jacob Ydema als kunstenaar.
Van barokke religieuze voorstellingen tot abstract-expressionistische koortsdromen en van schilderijen tot glaswerk: Ydema valt niet te categoriseren. Zelfs het predicaat kunstenaar op hem plakken voelt precair, omdat de man er niet voor terugschrok om zijn penseel ruim twintig jaar niet aan te raken en zich op de culturele antropologie te storten.
Jacob Ydema werd op 5 oktober 1901 geboren in het Friese Greonterp, als vijfde telg in een katholiek boerengezin van elf kinderen. Al vroeg uitte hij de wens om kunstenaar te worden, maar voor een plattelandszoon als hij leek zo’n toekomst niet weggelegd.
Na een omweg via een medicijnenstudie en een opleiding tot docent Duits bereikte hij met het Rijksinstituut tot Opleiding van Teekenleeraren als springplank uiteindelijk toch nog de kunstacademie.
Als jonge kunstenaar leidde Ydema aanvankelijk een berooid bestaan. Na de kunstacademie was hij teruggekeerd naar Friesland, waar de mogelijkheden om werk te verkopen schaars waren. Bovendien stond hij voor de schier onmogelijk opgave om met kunst zijn brood te verdienen in de crisisperiode van de jaren dertig. In die tijd moest hij het hebben van de liefdadigheid van zijn familie en vrienden, maar zijn situatie verbeterde toen hij naast schilderijen ook met muurschilderingen begon.
“De kalkkwast en de sloopkogel hebben Ydema’s werk nagenoeg letterlijk uit het collectieve geheugen gevaagd.”
Tweet dit!
Ydema zou zijn eerste succes hebben als vervaardiger van muurschilderingen in kerken. Vanaf 1933 begonnen steeds meer opdrachten daarvoor binnen te stromen – hoewel dat niet direct betekende dat de schilder er warmpjes bij zat. Zo lag hij in 1936 in de clinch met de pastoor van Sloten vanwege de betaling van veertig gulden (naar moderne maatstaven zo’n vijfhonderd euro) voor een muurschildering in de kerk.
Als kerkschilder begon Ydema wel serieus naam te maken in die tijd. Zijn werken sierden de muren van heel wat kerken in Friesland, maar hij kreeg bijvoorbeeld ook opdrachten in Doetinchem en Breda. De veelzijdige Fries maakte zich ook het brandschilderen van ramen eigen, wat hem nog meer opdrachten opleverde.
Waar zijn werk in zijn vroege periode nog erg traditioneel is – misschien zelfs wat saai – is goed te volgen hoe zijn werk gaandeweg meer gedurfd en daardoor visueel interessanter wordt. Hem een echte vernieuwer noemen is misschien wat veel gezegd, maar Ydema onderscheidde zich zeker.
Toch geniet Ydema tegenwoordig nauwelijks bekendheid. Veel van zijn werk werd namelijk slachtoffer van de tijdgeest van na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965). Ydema maakte vrijwel al zijn kerkelijke interieurwerk in de periode voor het Concilie en stopte in 1958 met schilderen om culturele antropologie te gaan studeren.
Na het Concilie kwam in Nederland de ‘tweede beeldenstorm’ op gang, waarbij men uit vernieuwingsdrang menig kerkinterieur met witkalk bewerkte. Veel muurschilderingen van Ydema werden daarbij niet gespaard; in veel gevallen werd het afdekken zo rigoureus uitgevoerd dat van restauratie nooit sprake kon zijn.
“Ydema schilderde veel portretten en zelfportretten, maar ook talrijke fantasievolle scènes die niet minder bizar zijn dan de krankjorume visioenen van Jeroen Bosch.”
Tweet dit!
Daarnaast schiep de kunstenaar het meeste van zijn werk in bescheiden, vaak relatief nieuwe kerken in plattelandsparochies – precies het kerktype dat in de ontkerkelijkingsperiode van de afgelopen decennia het grootste risico liep om gesloten en gesloopt te worden. De kalkkwast en de sloopkogel hebben Ydema’s werk nagenoeg letterlijk uit het collectieve geheugen gevaagd.
Jacob Ydema, Life and work is een boek van haast monumentale proporties, waarmee zoon Onno het werk van zijn vader uitgebreid onder de aandacht brengt. Hij kent Ydema niet alleen als vader maar ook als kunstkenner, aangezien hij zelf een studie kunstgeschiedenis gevolgd heeft. Daardoor houdt dit boek het midden tussen een genegen herinnering van een zoon aan zijn vader en een deskundige monografie van het werk van een kunstenaar.
Niet alleen Ydema’s kerkelijke werken staan daarin centraal, maar ook zijn talrijke schilderijen, die de perfectionistische schilder altijd buiten het oog van zijn publiek heeft gehouden. De onderwerpkeuze en de werkwijze zijn op dat vlak veel diverser: Ydema schilderde veel portretten en zelfportretten, maar ook talrijke fantasievolle scènes die niet minder bizar zijn dan de krankjorume visioenen van Jeroen Bosch. Maar ook daar zijn de religieuze voorstellingen niet ondervertegenwoordigd.
Over Ydema’s persoonlijke geloofsleven laat het boek niets los. Op de vraag of hij meer vanuit pragmatisme of idealisme zo veel opdrachten voor kerken uitvoerde, is geen antwoord te vinden. Zijn armoede als jongeling doet het eerste vermoeden, het feit dat hij in zijn vrije tijd ook graag religieuze voorstellingen schilderde, doet naar het tweede neigen.
Ydema was er echter ook de man niet naar om veel van zijn eigen belevingswereld naar buiten te brengen – althans niet in woorden. Daar had hij zijn schilderwerk voor, en dat spreekt voor zich.
Onno Ydema, Jacob Ydema. Life and work
Uitgeverij: Leiden Art Publishers
Pagina’s: 400 | € 49,50
ISBN: 9789090376745
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
