De prachtige gewaden in de tentoonstelling Fashion for God in het Museum Catharijneconvent laten zien hoe in de voorbije eeuwen de mode bepaalde wat in de kerk werd gedragen.
Twee monumentale portretten van de heilige Willibrord en de heilige Bonifatius, de verkondigers van het christendom in Nederland, verwelkomen de bezoekers. Ze zijn gekleed in koorkappen die in hun eeuw helemaal nog niet bestonden. Dit anachronisme is de keuze van de schilder Jan Fanze Verzijl, die hen begin zeventiende eeuw portretteerde. Hij wilde daarmee het belang van deze figuren voor Nederland benadrukken.
De tentoonstelling begint in de zeventiende eeuw. Katholieken verkeerden in een staat van onderdrukking. Na de komst van de Reformatie werd de eredienst verboden – tenminste in het openbaar – dus moesten zij in schuilkerken hun Missen vieren.
Zolang de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) nog niet voorbij was, hoopten de katholieken dat de situatie van vóór de Reformatie zou terugkeren. Ze probeerden daarom alles wat met de eredienst te maken had voor zover mogelijk te restaureren en voor later te bewaren. Dat gold met name voor de liturgische kleding die priesters en diakens tijdens de Mis droegen.
Het bijzondere hieraan was dat borduren, tot dan toe gedaan door mannen, nu vrouwenwerk werd. Er waren niet alleen vluchtkerkjes, maar ook werkplaatsen voor vrouwen die de behoefte voelden om samen te komen, iets voor de kerk te doen en samen het religieuze gevoel te voeden.
Dit waren alleenstaande vrouwen die een religieus leven wilden leiden, de ‘kloppen’ genoemd. We kennen het bestaan van zulke werkplaatsen in Noord-Holland. In Haarlem ontstond een gemeenschap van deze kloppen, de ‘Maagden van de Hoeck’.
Aanvankelijk restaureerden zij kerkelijke gewaden met elementen van de oude middeleeuwse gewaden. Bijbelse afbeeldingen werden op nieuwe stoffen aangebracht. De kloppen waren experts in naaien en repareren; ze waren ongeëvenaard in het opnieuw bevestigen van parels, pailletten en vlechtwerk of het aanpassen van ontbrekende delen van de afgebeelde scènes.
Hoewel de Europese mode al onder invloed van de renaissance was, werd die nog steeds geïnspireerd door de middeleeuwen. Sommige vitrines in de tentoonstelling tonen prachtig borduurwerk dat een kruis vormde voor- of achterop het kazuifel, met afbeeldingen van heiligen of scènes uit de Bijbel.
De meest spectaculaire ruimte van Fashion for God is gewijd aan de gewaden van Philippus Rovenius (1573-1651), apostolisch vicaris van Nederland. Met de oprichting van de Republiek verdween de bisschoppelijke hiërarchie. Rovenius was dan ook geen bisschop die gebonden was aan een gebied, maar een vicaris, oftewel de bestuurder van een kerkelijk missiegebied. De ruimte heeft tapijten en behang met de kleuren en guirlandes die ook bij de paramenten terug te vinden zijn. Voor het portret van Rovenius zijn onder meer een mijter, schoenen en een bisschopsstaf tentoongesteld.
Het tweede deel van de expositie markeert de overgang van de renaissance naar de achttiende eeuw. Vanaf de jaren 1700 werden, onder invloed van de Franse mode, jurken geborduurd of beschilderd met bloemen en fruit. Aangezien rijke dames hun kleding vaak aan de Kerk schonken, verschenen deze motieven ook op kazuifels en koorkappen. Een indrukwekkende verandering, maar wel een die goed zichtbaar is in de tentoonstelling.
Zelfs de traditionele kleuren die in de liturgie worden voorgeschreven, worden afgewisseld met zachte blauw- of groentinten als achtergrond voor kleine veldbloemen die met heel fijn garen zijn geborduurd, zo fijn dat de motieven geschilderd lijken. In een van de vitrines ligt het bovenlijfje van een baljurk naast de koorkap die van de bijbehorende rok is gemaakt.
De tentoonstelling eindigt met de Hemelse Balzaal. Die lijkt net de catwalk van een modeshow, zowel door de positie van de mannequins die de gewaden dragen, als door de belichting en de barokmuziek die hen in beweging lijken te zetten.
Het zou mooi zijn als er aan Fashion for God een video was toegevoegd met een deel van de Mis, waarin de bezoeker deze paramenten in gebruik zou kunnen zien. Daarmee zou het voor een breder publiek duidelijk worden waar de verschillende liturgische gewaden en textiele voorwerpen voor dienen. De verlichting versterkt de tentoongestelde werken. Van tijd tot tijd zou de bezoeker de soundtrack willen pauzeren om deze prachtige gewaden en paramenten in stilte te bewonderen.
Aanbevolen lectuur voordat men Fashion for God bezoekt, zijn de artikelen van Pim Arts en Richard de Beer, curatoren van het magazine van het museum, en hun boek met dezelfde titel. Hun kennis van het historische en religieuze perspectief maakt een bezoek nog meer de moeite waard.
De tentoonstelling Fashion for God is nog t/m 21 januari 2024 te zien in Museum Catharijneconvent in Utrecht. Meer informatie: catharijneconvent.nl.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
