In het bisdom Haarlem-Amsterdam moeten de komende jaren veel kerken sluiten om geloofsgemeenschappen overeind te houden. Het bisdom wil naar een model waarin een klein aantal vitale kerken een centrumfunctie vervult.

164 kerken zijn momenteel in gebruik in het bisdom Haarlem-Amsterdam, maar dat aantal moet de komende jaren fors naar beneden, vindt het bisdom. Door de terugloop van de aantallen kerkgangers, slinkende vrijwilligersbestanden en zwakkere financiën moeten parochies kerken gaan afstoten om levensvatbaar te blijven.

Op 10 september presenteerde het bisdom aan een grote groep parochiebestuurders zijn visie op de toekomst. Het bisdom wil de komende vijf à tien jaar toewerken naar een situatie waarin ongeveer 28 kerken een blijvende centrumfunctie vervullen. Nog eens 37 kerken blijven enkele jaren als ‘steunpunt’ voor de plaatselijke gemeenschap fungeren, waarbij grote investeringen worden vermeden. Dat betekent dus dat 99 kerken binnen enkele jaren moeten sluiten.

Over grenzen kijken

Bart Putter, vicaris-generaal van het Noord-Hollandse bisdom, benadrukt dat er geen lijst bestaat van welke kerken wel en niet open blijven, maar dat het aantal van 28 een schatting is, gebaseerd op de aantallen kerkgangers, financiën en geografische ligging. “De aantallen zijn genoemd als gesprekspunten, als aansporing voor parochiebesturen om te kijken welke kerken toekomst hebben.”

“Parochiebesturen moeten op kortere termijn aan de slag met aanwijzen welke kerk geschikt is om een vitale gemeenschap omheen te creëren”, vervolgt hij. Het aantal van 28 centrale kerken betekent ook dat niet alle parochies in het bisdom – dat zijn er ongeveer 50 – een eigen kerkgebouw zullen overhouden. “Parochiebesturen moeten ook over de eigen grenzen kijken.”

Financiële situatie

De financiële situatie binnen het bisdom maakt grootschalige sluitingen onvermijdelijk: uit de presentatie van 10 september bleek dat als de huidige situatie in stand gehouden wordt, de parochiekassen in 2030 leeg zijn. “Veel geld gaat nu naar gebouwen, maar de vraag is of dat haalbaar is”, zegt Putter. De boodschap dat veel kerken moeten sluiten is niet nieuw in het bisdom: al sinds 2004 roept het bisdom parochies op om de krachten te bundelen. In 2016 werden parochies nogmaals op die noodzaak gewezen.

De centrale kerken die het bisdom voor ogen heeft, moeten volgens Putter alles aanbieden wat in principe in een parochie te vinden zou moeten zijn, maar tegenwoordig in de praktijk vaak mist. “Denk aan catechese, caritas en faciliteiten voor gezinnen”, zegt hij. Geschikte locaties zijn volgens hem kerken waar dergelijke voorzieningen nu al aanwezig zijn. “Bijvoorbeeld kerken waar al een basis van gezinnen, jongeren en enthousiaste vrijwilligers bestaat.”

Meer druk op processen

Het plan voor 28 centrale kerken is gepresenteerd omdat de processen te traag verlopen. “Kiezen welke kerken moeten sluiten is moeilijk”, beaamt Putter. “Vaak geven besturen aan dat ze meer tijd nodig hebben, maar er is niet veel tijd meer.” Om besturen daarmee te helpen, wil het bisdom pilots gaan draaien met een facilitator: iemand van buitenaf die parochies helpt met het maken van keuzes op het gebied van kerksluiting.

Ook heeft het bisdom aangegeven dat het de bisschoppelijke machtiging als middel kan gebruiken om meer druk op de toekomstprocessen te leggen. Parochies fungeren zelfstandig, maar moeten uitgaven van tienduizend euro of meer ter goedkeuring voorleggen aan de bisschop.

“Als een parochie een grote uitgave wil doen, kan het bisdom vragen of er aan centralisatie gewerkt wordt”, legt Putter uit. “Als dat niet het geval is, kan het bisdom terughoudend zijn met goedkeuren. Dat kan besturen een zetje geven om de nodige keuzes te maken.”